2011-02-22 (PAP) - Fotografie ilustrujące życie prywatne Ryszarda Siwca, jego przesłanie uzasadniające dramatyczny akt samospalenia oraz dokumenty SB ze śledztwa go dotyczącego znalazły się w wydanym przez Instytut Pamięci Narodowej albumie Petra Blazka "Ryszard Siwiec. 1909-1968".
"Album ten przede wszystkim opowiada o życiu Ryszarda Siwca i jest próbą zrozumienia dlaczego zdecydował się dokonać dramatycznego aktu samospalenia w proteście przeciwko interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Jego podstawę stanowiła wydana w 2008 roku publikacja czeskiego historyka Petra Blazka. My uzupełniliśmy ją o niepublikowane dotąd zdjęcia z zasobów rodzinnych i dokumenty z naszych archiwów, pozwalające śledzić życie Siwca począwszy od spędzonego w Dębicy dzieciństwa, przez studia we Lwowie i pierwszą pracę podjętą w Urzędzie Skarbowym w Przemyślu" - opowiadał PAP podczas wtorkowej promocji albumu dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN Łukasz Kamiński.
W publikacji znalazły się m.in. zdjęcia rodziców Ryszarda Siwca i jego rodzinnego miasta, legitymacja z okresu lwowskich studiów oraz zdjęcia z przyjaciółmi, a także fotografia ślubna i zdjęcia dzieci. Kluczowy element stanowią jednak fotografie i dokumenty przybliżające okoliczności i przebieg jego aktu samospalenia, który miał miejsce 8 września 1968 roku podczas Centralnych Dożynek na stołecznym Stadionie Dziesięciolecia.
"Był to niezwykle dramatyczny akt sprzeciwu wobec komunistycznego zniewolenia oraz wyraz solidarności z mieszkańcami Czechosłowacji. Akty takie miały później jeszcze kilka razy miejsce, jednak żaden z nich nie był tak udokumentowany zdjęciowo i filmowo. W albumie można zobaczyć m.in. zapiski Siwca odnośnie planowanego aktu, dokumenty Służby Bezpieczeństwa ze śledztwa dotyczącego sprawy, niezwykle wzruszający list do żony, w którym wyjaśnia motywy decyzji oraz jego testament" - podkreślił Kamiński.
Do albumu, wydanego w języku polskim i angielskim, dołączono poświęcony Ryszardowi Siwcowi film Macieja Drygasa "Usłyszcie mój krzyk".
Ryszard Siwiec urodził się 7 marca 1909 r. w Dębicy. Po śmierci ojca przeprowadził się z matką do Lwowa. Studiował na Wydziale Humanistycznym lwowskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza, a po przeprowadzce do Przemyśla podjął pracę w Urzędzie Skarbowym. Podczas II wojny był żołnierzem Armii Krajowej. Po jej zakończeniu odrzucił propozycję posady nauczyciela historii, nie chcąc uczyć zafałszowanej wersji dziejów i został księgowym w Spółdzielczej Wytwórni Win. Zajmował się także ogrodnictwem i hodowlą kur, by utrzymać liczną rodzinę.
Siwiec nie potrafił zaakceptować wprowadzonego w Polsce ustroju komunistycznego i starał się ukazać prawdę o PRL-u w ulotkach podpisywanych Jan Polak. Interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji skłoniła go do dramatycznego kroku. 8 września 1968 r. podczas dożynek na Stadionie Dziesięciolecia, w obecności przywódców partii, dyplomatów i 100-tysięcznej publiczności oblał się rozpuszczalnikiem i podpalił krzycząc: "Protestuję!". Przed samospaleniem rozrzucił ulotki z apelem protestacyjnym. Nie przeżył dramatycznego czynu. Zmarł 12 września 1968 r. w szpitalu w wyniku oparzeń. Spoczął na cmentarzu w Przemyślu. Przed wyjazdem do stolicy napisał testament i nagrał antykomunistyczny manifest. Napisał także pożegnalny list do żony. Niestety ostatnia korespondencja została przejęta przez SB, a żona otrzymała list dopiero po 20 latach.
Protest Siwca przeszedł w kraju bez echa, państwowe media nie zamieściły na ten temat nawet wzmianki. Pierwszą wiadomość o jego samospaleniu można było usłyszeć na antenie sekcji polskiej Radia Wolna Europa dopiero w kwietniu 1969 r. Osobom obserwującym zdarzenie na Stadionie Dziesięciolecia funkcjonariusze SB przekazali wersję o chorobie psychicznej Siwca. Pamięć Ryszarda Siwca uczczono zarówno w Polsce, jak i w Czechach i Słowacji, nadając jego imię mostowi i ulicy, stawiając mu pomnik oraz przyznając pośmiertnie odznaczenia państwowe.
Autor albumu Petr Blazek jest historykiem czeskiego Instytutu Badania Reżimów Totalitarnych. (PAP)
akn/ abe/
