110. rocznica urodzin Stanisława Mikołajczyka

Stanisław Mikołajczyk urodził się 18 lipca 1901 r. w Holsterhausen w Westfalii. W latach 1918-19 brał udział w powstaniu wielkopolskim i jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. W 1923–1924 był słuchaczem Uniwersytetu Ludowego w Dalkach. W latach 1920-31 był członkiem PSL, a od 1930 do 1935 r. posłem na Sejm II RP. W 1928 r. współtworzył i został pierwszym prezesem Wielkopolskiego Związku Młodzieży Wiejskiej. Uczestniczył w wojnie obronnej we wrześniu 1939 r., a po jej klęsce udał się na emigrację do Francji, a później do Wielkiej Brytanii. Od 1939 roku był wiceprzewodniczącym I Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej.

Brał udział w pracach polskiego rządu na uchodźstwie, najpierw jako wicepremier (1940-43), a od lipca 1943 (po śmierci gen. Władysława Sikorskiego) do listopada 1944 r. jako premier rządu RP na uchodźstwie. Bezskutecznie usiłował porozumieć się z ZSRR w sprawie polskiej granicy wschodniej oraz z PKWN odnośnie politycznej przyszłości kraju. Nie wiedział, że decyzje zapadły już podczas konferencji teherańskiej w 1943 r. O postawie zachodnich aliantów i porozumieniu teherańskim dowiedział się podczas konferencji w Moskwie w październiku 1944 r. od ministra spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesława Mołotowa.

Pod wpływem tych wydarzeń Mikołajczyk złożył w listopadzie 1944 r. dymisję z funkcji premiera rządu na uchodźstwie. W czerwcu 1945 r. uczestniczył w konferencji moskiewskiej w sprawie utworzenia Tymczasowej Rady Jedności Narodowej, później powrócił do Polski. Po konferencji jałtańskiej Mikołajczyk przystąpił do Rady jako wicepremier i minister rolnictwa, stając się symbolem opozycji wobec komunistów i przywódcą lewego skrzydła socjalistów, co wywołało ogromną niechęć rządzących komunistów.

W latach 1945-47 był szefem PSL w kraju i posłem do Krajowej Rady Narodowej. W tym okresie stał się obiektem nagonki prasy krajowej i emigracyjnej, a PSL był jedną z pierwszych partii zaatakowanych przez komunistów. Mimo licznych represji wobec działaczy jego ugrupowania Mikołajczyk wierzył, że uda się przeprowadzić wolne wybory. To on był inicjatorem referendum konstytucyjnego, które jednak zostało sfałszowane przez komunistów.

W październiku 1947 r. Mikołajczyk otrzymał informacje, że wkrótce ma zostać pozbawiony immunitetu poselskiego i aresztowany. Oficjalnym powodem zatrzymania miała być brytyjska nota skierowana do Mikołajczyka w czasie konferencji w Poczdamie. Zamierzano urządzić mu proces pokazowy, zakończony wyrokiem śmierci.

Mikołajczyk złożył relację o możliwości aresztowania w amerykańskiej ambasadzie, prosząc o pomoc w opuszczeniu kraju. 21 października 1947 r. Mikołajczyk wyjechał ciężarówką spod amerykańskiej ambasady. Ukryto go za specjalnie ułożonymi skrzyniami i paczkami. Podczas podróży ciężarówce towarzyszył samochód osobowy, który w razie zagrożenia miał pomóc Mikołajczykowi w ucieczce. Powody do niepokoju istotnie były, gdyż ciężarówka była podczas drogi dziewięć razy zatrzymywana przez posterunki drogowe.

Po przybyciu do Gdyni Mikołajczyk zatrzymał się na śniadanie w domu sekretarza ambasady amerykańskiej. Potem jego samochodem wyjechali do portu. Korzystając z chwili nieuwagi polskiego strażnika, Mikołajczyk dostał się na pokład angielskiego statku "Baltavia". Kapitan umieścił go w kajucie dla chorych. Tak Mikołajczyk dotarł do Londynu, gdzie zamieszkał z żoną i synem, którzy po wojnie nie powrócili z emigracji. W 1948 r. przeniósł się z rodziną do Stanów Zjednoczonych, gdzie zamieszkał pod Waszyngtonem.

Do śmierci pozostał aktywnym politykiem emigracyjnym, działał w PSL, występował w Radiu Wolna Europa. Pozbawiony przez sejm PRL obywatelstwa polskiego, do końca życia był obserwowany przez komunistyczne tajne służby. Zmarł 13 grudnia 1966 r. w Waszyngtonie. Prochy Stanisława Mikołajczyka oraz jego żony zostały sprowadzone w 2000 r. do Polski i pochowane na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu. Przed Wielkopolskim Urzędem Wojewódzkim w Poznaniu znajduje się również pomnik Stanisława Mikołajczyka. W 2000 uhonorowany został pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski - Polonia Restituta.(PAP)

akn/ abe/