100-lecie konsekracji pierwszego biskupa polowego abp. Stanisława Galla

Abp Stanisław Gall to pierwszy biskup polowy Wojska Polskiego. Papież Benedykt XV mianował go biskupem pomocniczym Archidiecezji Warszawskiej 29 lipca 1918 roku, zaś jego konsekracja odbyła się 17 listopada 1918 r. Święceń biskupich udzielił mu abp Aleksander Kakowski, w obecności m.in. ks. Achillesa Rattiego, wizytatora apostolskiego w Polsce, późniejszego papieża Piusa XI.

5 lutego 1919 r. papież Benedykt XV mianował bpa Stanisława Galla pierwszym biskupem polowym WP. W 1933 roku, po złożonej rezygnacji w wyniku trudności w relacjach z Józefem Piłsudskim, hierarcha podjął obowiązki duszpasterskie w Archidiecezji Warszawskiej. Stolica Apostolska, w uznaniu jego zasług, przyznała mu tytuł arcybiskupa.

"Abp Stanisław Gall położył fundamenty pod funkcjonowanie biskupstwa polowego Wojsk Polskich. Jego zasługą było stworzenie z niemałym trudem prezbiterium księży kapelanów, zorganizowanie kurii biskupiej, stworzenie podstaw prawnych, utworzenie centrów duszpasterskich opartych o kościoły garnizonowe, budowa i remonty wielu świątyń i kaplic wojskowych, i wiele innych" - podkreślił w rozmowie PAP biskup polowy WP gen. bryg. Józef Guzdek.

Przypomniał, że działalność pasterska abpa Gala przypadła w trudnym czasie walki o granice II Rzeczypospolitej, wojny polsko-rosyjskiej, przewrotu majowego, walk frakcyjnych różnych stronnictw politycznych.

W ocenie biskupa Guzdka, abp Gall dbał o autonomię działalności duszpasterskiej Kościoła katolickiego w Polsce. "Dlatego też już w 1919 r. podjął starania, mimo początkowego sprzeciwu marszałka Józefa Piłsudskiego a nawet części kapelanów wojskowych, aby biskup polowy miał swobodną władzę mianowania duchownych na etaty kapelańskie, ich awansowania, przenoszenia i zwalniania. Nie dążył do konfrontacji z władzami, ale w sprawach ważnych, dotyczących zagadnień moralnych nie wahał się wypowiadać w sposób zdecydowany" - podkreślił bp Guzdek.

Zaznaczył jednocześnie, że fundament, jaki pod duszpasterstwo wojskowe położył abp Stanisław Gall okazał się "trwały i owocny nie tylko w okresie II Rzeczypospolitej, ale i w późniejszym czasie". "Wiele jego rozwiązań administracyjnych i duszpasterskich zostało przejętych przez Ordynariat Polowy, po odtworzeniu duszpasterstwa w 1991 roku" - powiedział bp Guzdek.

Podkreślił też, że katedra polowa, która była i jest kościołem biskupa polowego i powinna być także miejscem doczesnego spoczynku biskupów polowych. "Bogu należy się wdzięczność, że przed jubileuszem 100-lecia powołania do istnienia Biskupstwa Polowego, które będziemy świętować od pierwszej niedzieli Adwentu 2018 r., doczesne szczątki abpa Stanisława Galla spoczną w krypcie biskupów polowych, w katedrze polowej Wojska Polskiego" - uważa bp Guzdek.

Abp Stanisław Gall był pierwszym biskupem polowym w odrodzonej po zaborach Polsce. Przez wiele lat służył też Kościołowi warszawskiemu.

Abp Stanisław Gall urodził się 21 kwietnia 1865 r. w Warszawie, w robotniczej rodzinie Gałów (później zmienił nazwisko). Po ukończeniu gimnazjum wstąpił do seminarium duchownego w stolicy, jeszcze w trakcie studiów przełożeni wysłali go na studia do Rzymu na Uniwersytet Gregoriański, gdzie uzyskał doktorat z filozofii. Po powrocie do Polski, w 1887 roku przyjął święcenia kapłańskie. Podjął pracę duszpasterską jako wikariusz w kilku parafiach warszawskich, w tym archikatedrze św. Jana Chrzciciela.

Od 1989 r. wykładał filozofię i liturgię w seminarium metropolitalnym w Warszawie, a w 1910 roku został jego rektorem. Był bliskim współpracownikiem metropolity warszawskiego kard. Aleksandra Kakowskiego. W 1918 roku został biskupem pomocniczym archidiecezji warszawskiej. Sakrę biskupią przyjął 17 listopada 1918 roku z rąk kard. Kakowskiego.

Kilka miesięcy później, 5 lutego 1919 roku papież Benedykt XV mianował go pierwszym biskupem polowym. Jak podaje Ordynariat Polowy Wojska Polskiego, kandydatura była wcześniej konsultowana z naczelnikiem państwa Józefem Piłsudskim. Mimo, że późniejszy marszałek nie był przychylny jego kandydaturze na biskupa polowego, bo wolał na ten urząd bp. Władysława Bandurskiego, kapelana legionów, to zgodził się z decyzją papieża i jej nie wetował.

W pierwszej odezwie do żołnierzy bp Gall pisał: "Stajecie się żywym murem przed wrogiem, który ze Wschodu i z Zachodu niesie zniszczenie i zagładę wiary świętej i cywilizacji. Wasze ręce mają go wstrzymywać, o wasze pierwsi ma się on rozbić".

Biskupowi Gallowi udało się od podstaw zorganizować duszpasterstwo w wojsku (także dla grekokatolików)), kurię biskupią oraz referat spraw oświatowych. Bp Gall wprowadził obowiązek odprawiania w pierwszą niedzielę każdego miesiąca mszy świętych w intencji pomyślności armii. Podczas działań militarnych wojny polsko-bolszewickiej wizytował polskie jednostki na froncie, a także zorganizował w Stolicy Apostolskiej pomoc sanitarną dla żołnierzy.

Jak podaje Ordynariat Polowy WP, bp Gall nie wahał się odważnie piętnować kadrę oficerską, szczególnie za zawieranie przez oficerów kolejnych małżeństw cywilnych i z tego powodu konwersji z katolicyzmu na protestantyzm. W 1931 roku marszałek Piłsudski (który sam dokonał konwersji z katolicyzmu na luteranizm, by móc poślubić Marię Koplewską) zażądał jego dymisji.

Według ordynariatu, bezpośrednim powodem było zachowanie biskupa na pogrzebie ministra Sławomira Czerwińskiego, który przed śmiercią przeszedł na katolicyzm. Bp Gall odprawił mszę św. przy jego trumnie w kościele Św. Krzyża, odprowadził ją do drzwi kościoła, ale nie poszedł do grobu. Marszałek Piłsudski nie mógł mu tego darować i w liście do nuncjusza apostolskiego Francesca Marmaggiego nie umiał powstrzymać emocji, używając wobec biskupa Galla określeń obraźliwych. Ostatecznie - po kolejnych szykanach, także finansowych - biskup ustąpił z funkcji na początku 1933 roku.

Wówczas papież Pius XI mianował go arcybiskupem tytularnym Carpathos i skierował go do posługi biskupiej u boku metropolity warszawskiego kard. Kakowskiego. Po jego śmierci bp Gall był wikariuszem kapitulnym, a następnie - z woli Stolicy Apostolskiej - zarządcą archidiecezji warszawskiej w charakterze administratora apostolskiego.

W okresie okupacji bp Gall zachowywał bezkompromisową postawę wobec Niemców. Informował Watykan o sytuacji w kraju i o zbrodniach popełnianych przez okupanta.

Zmarł 11 września 1942 r. w Warszawie. Pochowany został w grobie rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim.

W dwa lata po śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego, prezydent Ignacy Mościcki odznaczył arcybiskupa Galla "za wieloletnią pracę dla państwa i wybitne zasługi społeczne" Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski. (PAP)

autor: Stanisław Karnacewicz

skz/ js/