Instytut POLONIKA kontynuuje renowację obiektów polskiego dziedzictwa kulturowego znajdujących się poza granicami kraju – w tym również na cmentarzach Łyczakowskim we Lwowie, Bazyliańskim w Krzemieńcu, Les Champeaux w podparyskim Montmorency oraz Hietaniemi w Helsinkach.
Nie sposób wymienić wszystkich zachowanych cmentarzy i grobów polskich, które obecnie znajdują się poza granicami kraju. Są ich tysiące – od wielkich nekropolii po maleńkie wiejskie cmentarzyki i pojedyncze groby. Większość z nich wymaga ochrony, prac konserwatorskich, remontowych, porządkowych i zabezpieczających, a także inwentaryzacji.
Od początku swej działalności Instytut POLONIKA otoczył opieką nagrobki osób ważnych dla polskiej historii i kultury, znajdujące się na zagranicznych cmentarzach (nierzadko nazywanych polskimi nekropoliami). Prowadzone tam prace dokumentacyjne, porządkowe i konserwatorskie nie tylko przyczyniają się do pielęgnowania pamięci o osobach, które z różnych przyczyn dziś spoczywają poza Ojczyzną, lecz także są jednym ze sposobów zachowania śladów polskiej kultury za granicą.
„Powadzone przez nas prace konserwatorskie mają zróżnicowany charakter w zależności od stanu, w jakim znajduje się odnawiany przez nas pomnik” – mówi Piotr Ługowski, szef Programu Ochrona w Instytucie POLONIKA.
Jak wyjaśnia Ługowski „prace z reguły obejmują uporządkowanie pola grobowego i bezpośredniego otoczenia nagrobka, pełną konserwację techniczną materiału, z którego został wybudowany, a w razie potrzeby uzupełnienie ubytków oraz zabezpieczenie przed szkodliwym działaniem warunków atmosferycznych. Zwykle tablice epitafijne wymagają uczytelnienia i wyeksponowania, zaś zwieńczające nagrobki rzeźby – prac konserwatorskich przywracających im pierwotny wygląd”.
Renowacja kaplicy Krzyżanowskich na cmentarzu Łyczakowskim
Rozpoczyna się renowacja neogotyckiej kaplicy rodziny Krzyżanowskich na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie - poinformował PAP finansujący te prace Narodowy Instytut Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA. Zakończenie prac jest przewidziane na 2020 r. Całkowity koszt projektu wyniesie ponad 1,65 mln. zł. Renowacja mauzoleum wpisuje się w obchodzony we Lwowie rok Jana Lewińskiego – to właśnie z biura Lewińskiego pochodzi projekt kaplicy.
Wszelkie materiały (w szczególności depesze agencyjne, zdjęcia, grafiki, filmy) zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
Po niemal dwóch latach swojego funkcjonowania Instytut POLONIKA przeprowadził szereg prac na cmentarzach w wielu krajach świata, m.in. na terenach dawnych ziem wschodnich Rzeczypospolitej ‒ na Ukrainie, Litwie, Łotwie, a także we Francji, Gruzji, Finlandii i Stanach Zjednoczonych.
Prace konserwatorskie na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie na Ukrainie
W ramach polsko-ukraińskiej współpracy na cmentarzu Łyczakowskim rozpoczętej w 2008 r. przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i władze miejskie Lwowa poddano renowacji już ponad sto nagrobków, które są przykładem wspólnego dziedzictwa kulturowego Polski i Ukrainy.
W 2018 r. do tych prac włączył się Instytut POLONIKA, który obecnie prowadzi prace remontowo-konserwatorskie przy okazałej i bardzo zniszczonej kaplicy Krzyżanowskich realizowane przez firmę Monument Service (zakończenie projektu jest przewidziane na 2020 r.). Trwa również renowacja kolejnych nagrobków – Edmunda Żychowicza (Zychowicza), wybitnego lwowskiego architekta, oraz rodziny Karnickich. W ubiegłym roku na cmentarzu Łyczakowskim nakładem Instytutu POLONIKA zostały odnowione cztery nagrobki – Józefa Torosiewicza, Stanisława Zborowskiego, Marcelego Ciemirskiego i Piotra Chmielowskiego. Wykonawcą prac przy nagrobkach jest Fundacja Dziedzictwa Kulturowego.
Cmentarz Bazyliański w Krzemieńcu na Ukrainie
Instytut rozpoczął drugi etap prac konserwatorskich na cmentarzu bazyliańskim w Krzemieńcu, gdzie spoczywają m.in. profesorowie słynnego Liceum Krzemienieckiego. Konserwacji zostaną poddane nagrobki Józefa Sandersa (Josepha Saundersa), rytownika, wykładowcy historii sztuk pięknych, profesora Uniwersytetu Wileńskiego oraz nagrobek najprawdopodobniej jego córki – Julii. W ubiegłym roku odrestaurowano cztery upamiętnienia: Willibalda Bessera, Michała Ściborskiego, Antoniego Strzeleckiego i Andrzeja Lewickiego. Wykonawcą projektu finansowanego przez Instytut POLONIKA jest Fundacja Dziedzictwa Kulturowego.
Cmentarz parafialny w Jaworowie na Ukrainie
Na wniosek Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Lwowskiej Instytut Polonika zrealizował prace konserwatorskie dwóch wapiennych nagrobków na cmentarzu w Jaworowie. Były to nagrobki rodziny Kiślewiczów oraz nagrobek z nieczytelną inskrypcją, zwieńczony okazałą figurą Madonny z Dzieciątkiem.
Tablica nagrobna Gustawa Manteuffla w Drycanach na Łotwie
Na przykościelnym cmentarzu w miejscowości Drycany na Łotwie znajduje się kwatera grobowa rodziny Manteufflów z miejscem ostatecznego spoczynku Gustawa Manteuffla – myśliciela, prawnika, historyka, kulturoznawcy, muzykologa, etnologa, genealoga, tłumacza, znawcy sztuki i architektury, autora licznych publikacji poświęconych Inflantom. Kwatera ta została w 2006 r. poddana kompleksowym pracom konserwatorskim z funduszy polskiego ministerstwa kultury. Wtedy również na grobie Gustawa Manteuffla ustawiona została nowa marmurowa tablica z inskrypcją upamiętniająca tego niezwykłego badacza. Płyta ta w 2015 r. uległa zniszczeniu przez spadający konar drzewa i w tym roku nakładem Instytutu POLONIKA została wymieniona na nową, wykonaną z białego karraryjskiego marmuru.
6 mln zł na remonty i konserwację obiektów polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą
Blisko 6 mln zł zostało przeznaczonych na prace remontowe i restauracyjne obiektów polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą w rozpoczynającym się właśnie nowym sezonie konserwatorskim.
Wszelkie materiały (w szczególności depesze agencyjne, zdjęcia, grafiki, filmy) zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
Cmentarz Hietaniemi w Helsinkach - Finlandia
Opieką konserwatorską zostały również objęte polskie groby na cmentarzu Hietaniemi w Helsinkach. W tym roku trwają prace nad konserwacją, ostatniego już wymagającego renowacji, nagrobka ks. Michała Ruczyńskiego.
Cmentarz Saphiczka w Kutaisi w Gruzji
Na cmentarzu Saphiczka w Kutaisi Fundacja Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego TERPA w 2018 r. zrealizowała z funduszy Instytutu POLONIKA konserwację nagrobka Edwarda Rodziewicza, wybitnego polskiego lekarza, ordynatora miejscowego szpitala wojewódzkiego.
Cmentarz Les Champeaux w Montmorency we Francji
Cmentarz Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem, nazywany „Polskim Panteonem”, jest najważniejszym cmentarzem polskiej emigracji we Francji. Instytut POLONIKA dąży do objęcia go stałą opieką. W roku odzyskania przez Polskę niepodległości została przeprowadzona konserwacja nagrobka Bronisława Piłsudskiego, wybitnego etnografa, brata Marszałka Józefa Piłsudskiego, oraz nagrobek żony i syna Ignacego Paderewskiego – Heleny i Alfreda. W tym roku Instytut prowadzi konserwację kolejnych nagrobków na cmentarzu w Montmorency. Trwa konserwacja m.in. nagrobka Olgi Boznańskiej oraz neogotyckiej kaplicy Jaroszyńskich.
Cmentarz Pere-Lachaise w Paryżu
Instytut POLONIKA otoczył opieką znajdujące się na paryskim cmentarzu Père-Lachaise marmurowe i wapienne nagrobki, które były poddawane w ostatnich latach konserwacji. Profilaktyka konserwatorska obejmowała m.in. usunięcie roślinności w najbliższym otoczeniu nagrobków, oczyszczenie kamienia, kontrolę izolacji i stabilności konstrukcji oraz zabezpieczenie przed czynnikami atmosferycznymi. Opieka konserwatorska nad polskimi nagrobkami we Francji jest możliwa dzięki współpracy z Towarzystwem Opieki nad Polskimi Pamiątkami i Grobami Historycznymi we Francji.
Cmentarz w Montresor we Francji
W miejscowości Montrésor znajduje się zamek, który został zakupiony przez Różę z Potockich Branicką dla jej syna Ksawerego w połowie XIX w., a obecnie pozostaje w rękach rodziny Reyów. Instytut POLONIKA prowadzi obecnie prace badawcze obejmujące wyposażenie zamkowe oraz przygotowuje projekt remontu i konserwacji kaplicy grobowej Branickich i Reyów znajdującej się na miejscowym cmentarzu.
Prace dokumentacyjne i publikacje
Instytut Polonika kontynuuje rozpoczętą w połowie lat 90. XX w. pod nadzorem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego rejestrację i dokumentację cmentarzy i zabytków sepulkralnych poza granicami kraju. W latach 2017-2018 zostały podjęte prace inwentaryzacyjne, m.in. na cmentarzach cywilnych na terenie Ukrainy i Stanów Zjednoczonych.
Wśród publikacji Instytutu Polonika, które ukażą się pod koniec 2019 r., warto wspomnieć książkę dr Pawła Migasiewicza „Nagrobek serca króla Jana Kazimierza w kościele Saint-Germain-des-Prés w Paryżu” oraz pracę pod redakcją dr hab. Anny Sylwii Czyż i dr Bartłomieja Gutowskiego „Cmentarz Na Rossie. Historia, sztuka, przyroda”, będącą pokłosiem polsko-litewskiego projektu inwentaryzacji tej wileńskiej nekropolii.
Wolontariat dla cmentarzy polskich za granicą
Równie ważnym zadaniem, oprócz inwentaryzacji i prac konserwatorskich, są prace porządkowe i zabezpieczające na cmentarzach poza krajem oraz uwrażliwianie polskiego społeczeństwa, a zwłaszcza młodego pokolenia, na kwestie ochrony dziedzictwa kulturowego, rozumianego również jako wspólne dziedzictwo państw – sukcesorów dawnej Rzeczpospolitej.
Wśród projektów dofinansowywanych w ramach uruchomionego w tym roku po raz pierwszy Programu Instytutu Polonika „Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą – wolontariat 2019” znalazły się działania mające na celu ratowanie polskich grobów i nekropolii poza krajem. Prace te , wykonywane przez przeszkolonych wolontariuszy, odbywają się pod nadzorem polskich konserwatorów zabytków oraz innych specjalistów w zakresie opieki nad zabytkowymi cmentarzami:
- Prace porządkowe i inwentaryzacyjne na cmentarzach w obwodach wołyńskim i tarnopolskim na Ukrainie: Kostiuchnówka, Kowel, Kołki, Przebraże, Prilesna, Maniewicze, Buczacz, Późniki, Barysz, Koropiec, Nowosiółka Koropiecka, Monasterzyska (Związek Harcerstwa Polskiego – Chorągiew Łódzka),
- Prace porządkowe, drobne prace naprawcze oraz podstawowe prace konserwatorskie przy wybranych polskich grobach na cmentarzu Janowskim we Lwowie, Ukraina (Fundacja Dziedzictwo Kresowe im. Orląt Lwowskich),
- Poprawa stanu zachowania i renowacja nagrobków na cmentarzu polsko-ukraińskim w Pomorzanach (obw. lwowski), Ukraina (Stowarzyszenie Magurycz),
- Prace porządkowe na cmentarzach Bazyliańskim i Polskim w Krzemieńcu (obw. tarnopolski), Ukraina (Towarzystwo Tradycji Akademickiej),
- Prace porządkowe na cmentarzu w Niemirowie (obw. lwowski), Ukraina (Gminny Ośrodek Kultury w Lubaczowie)
- Porządkowanie polskich cywilnych cmentarzy i upamiętnień w rejonie sokalskim i żółkiewskim (obw. lwowski, Ukraina): Bełz, Ostrów, Rawa Ruska, Wielkie Mosty, Czerwonograd, Magierów; (Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Gminy Ulhówek „Robim Co Możem”),
- Prace porządkowe na cmentarzach w Krzywym Jeziorze (obw. mikołajowski) i Krakowcu (obw. Lwowski), Ukraina (Towarzystwo Rozwoju Piwnicznej),
- Porządkowanie polskich cmentarzy na Wołyniu: Lubieszów, Krzemieniec (Stowarzyszenie Wołyński Rajd Motocyklowy),
- Porządkowanie cmentarza w Bołszowcach (obw. iwanofrankiwski), Ukraina (Fundacja „Brat Słońce”,
- Pełna dokumentacja cmentarzy i kwater Ormian Polskich w Kutach, Śniatynie (obw. iwanofrankiwskji) i Baniłowie (obw. czerniowiecki) Ukraina (Armenian Foundation – Fundacja Ormiańska).
- Poprawa stanu zachowania i dokumentacja polskiego cmentarza w Ostrogu (obw rówieński) na Ukrainie (Polsko-Ukraińska Dundacja Współpracy Akademickiej „Obserwatorium”),
- Prace inwentaryzacyjno-porządkowe na polskich cmentarzach w Mołdawii i Nadniestrzańskiej Republice Mołdawskiej: Styrcza, Soroki, Swoboda Raszków, Jahorlik, Brosteni (Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”)
- Inwentaryzacja i dokumentacja grobów Polaków i osób polskiego pochodzenia w Armenii: Erywań, Gyumri, Vanadzor, Armavir, Kapan, Eczmiadzyn, Hrazdan, Artaszat, Abovian (Fundacja Ari Ari),
- Cykl szkoleń związanych z pracami na rzecz cmentarzy poza granicami kraju, skierowanych do przyszłych młodzieżowych wolontariusze wywodzący się z bytomskich szkół średnich (Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich w Bytomiu)
Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego znajdującego się poza współczesnymi granicami polski jest jednym z podstawowych działań Instytutu POLONIKA realizowanych w ramach Programu Strategicznego „Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą”. Prócz prac remontowych i konserwatorskich Instytut prowadzi również prace badawcze oraz projekty popularyzujące polskie dziedzictwo kulturowe. Więcej informacji na temat bieżącej działalności Instytutu można znaleźć na stronie internetowej www.polonika.pl. (PAP)
abe/
