Wybitny prawnik, naukowiec, sędzia i obrońca praworządności.
Prof. Adam Strzembosz – wybitny prawnik, naukowiec, sędzia i obrońca praworządności. W PRL sprzeciwiał się autorytaryzmowi, po 1989 r. współtworzył demokratyczne sądownictwo. Kawaler Orderu Orła Białego, był m.in. wiceministrem sprawiedliwości w pierwszym po II wojnie światowej niekomunistycznym rządzie Tadeusza Mazowieckiego.
13 lutego 2025 r. w Sejmie odbyła się uroczystość, podczas której prof. Strzembosz został ogłoszony Laureatem Nagrody Głównej Fundacji Służby Rzeczypospolitej za 2024 r.
Fundacja, która działa od 2016 r., honoruje w ten sposób ważne postaci polskiego życia publicznego; do tej pory m.in. opozycjonistkę i pedagoga Krystynę Starczewską, dominikanina o. Ludwika Wiśniewskiego czy rabina Michaela Schudricha.
"Spędziłem ćwierć wieku w sądownictwie PRL, a następnie zostałem z niego dyscyplinarnie usunięty. Widziałem z bliska, jak działa władza autorytarna. I wydaje mi się, że robiłem w życiu dość dużo, aby ją ograniczać" - powiedział prof. Strzembosz w opublikowanym w 2017 r. wywiadzie-rzece ze Stanisławem Zakroczymskim pt. "Między prawem i sprawiedliwością".
Prof. Strzembosz jest nestorem polskich prawników, profesorem nauk prawnych, także nauczycielem akademickim, głównie związanym z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Był nie tylko wiceministrem sprawiedliwości w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, ale także pierwszym prezesem Sądu Najwyższego i przewodniczącym Trybunału Stanu, również przewodniczącym Krajowej Rady Sądownictwa.
Urodził się 11 września 1930 r. w Warszawie, był jednym z rodzeństwa trojaczków. Jego brat Tomasz Strzembosz był wybitnym historykiem okresu II wojny światowej, również profesorem KUL w Lublinie i Instytutu Studiów Politycznych PAN. Jego ojciec Adam był adwokatem i urzędnikiem państwowym, należał do Związku Ludowo-Narodowego. Matką była Zofia Strzembosz z domu Gadomska.
Po zdaniu matury w 1949 r. Adam Strzembosz - jak przypomina KUL - rozpoczął dwustopniowe wówczas studia prawnicze najpierw w Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie w Uniwersytecie Warszawskim. Po uzyskaniu w 1953 r. magisterium z zakresu prawa międzynarodowego, na podstawie nakazu pracy, został skierowany do pracy w ZUS, najpierw w oddziale, a następnie w centrali.
Pracę naukową rozpoczął w 1963 r. pod kierunkiem prof. Stanisława Batawii w Zakładzie Kryminologii PAN. W 1969 r. obronił pracę doktorską pt. "Nieletni sprawcy kradzieży w środowisku wielkomiejskim".
W 1974 r. podjął pracę w Instytucie Badania Prawa Sądowego (IBPS), gdzie był zatrudniony do 1981 r. W tym okresie równocześnie prowadził zajęcia na Wyższej Szkole Pedagogiki Specjalnej w Warszawie i na Uniwersytecie Warszawskim.
Zainteresowania naukowe Adam Strzembosza koncentrowały się wokół kryminologii i problematyki przestępczości nieletnich. Wyniki prac zostały zawarte w rozprawie habilitacyjnej pt. "Zapobieganie niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży", wydanej w 1979 r. Po nadaniu przez Radę Naukową Instytutu Państwa i Prawa PAN stopnia naukowego doktora habilitowanego w styczniu 1980 r. ówczesny Minister Sprawiedliwości powołał go na stanowisko docenta w Instytucie Badania Prawa Sądowego.
Równocześnie z karierą naukową Strzembosz odbył aplikację sądową (1956–1958), którą ukończył z wynikiem bardzo dobrym. W latach 1958-1960 był asesorem sądowym, a następnie sędzią Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi. W latach 1966–1974 pełnił funkcję sędziego wizytatora ds. nieletnich. Od 1968 do 1981 r. był sędzią Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy.
Po 1980 r. Adam Strzembosz zaangażował się w organizację niezależnych struktur związkowych w Ministerstwie Sprawiedliwości. Został wybrany do prezydium Komisji Koordynacyjnej NSZZ "Solidarność", przewodniczył komisji zakładowej w Ministerstwie Sprawiedliwości, a ponadto wszedł w skład Zarządu Regionu "Mazowsze". Był też delegatem na zjazd NSZZ "Solidarność", gdzie został desygnowany do Krajowej Komisji Rewizyjnej, której był jednym z przewodniczących.
Po wprowadzeniu stanu wojennego Strzembosz był represjonowany przez władze komunistyczne za swoją działalność. 19 grudnia 1981 r. został odwołany przez Radę Państwa ze stanowiska sędziego Sądu Wojewódzkiego, kilka dni później ze stanowiska docenta w IBPS.
Pozbawiony środków utrzymania przyjął propozycję pracy w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie objął kierownictwo Katedry Prawa Karnego. W 1983 r. został powołany na kierownika Sekcji Prawa Świeckiego na Wydziale Prawa Kanonicznego i Świeckiego. Prowadził badania naukowe, których efektem były liczne publikacje dotyczące przede wszystkim problematyki przestępczości nieletnich. Na podstawie dorobku naukowego Senat KUL w 1986 r. nadał mu tytuł profesora nadzwyczajnego z zakresu prawa karnego i kryminologii.
Działalność dydaktyczna prof. Strzembosza na KUL-u nie ograniczała się do prowadzenia zajęć z prawa karnego. Prowadził także zajęcia z nowo powstającej dyscypliny prawa – postępowania w sprawach nieletnich, a także z prawa rodzinnego i patologii społecznej. Profesor angażował się również w naukowe dyskusje dotyczące zmian prawa karnego i założeń polityki kryminalnej.
Od 18 grudnia 1988 r. był członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym "S" Lechu Wałęsie, a podczas obrad Okrągłego Stołu został przewodniczącym podzespołu ds. prawa i sądów. Po przełomie 1989 r., we wrześniu tego roku, został powołany przez premiera Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko wiceministra sprawiedliwości w pierwszym po wojnie niekomunistycznym rządzie.
W lipcu 1990 r. został powołany na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego i decyzją Sejmu został wybrany na pierwszego prezesa tego sądu. W tym okresie zajął się problemami wymiaru sprawiedliwości, tak materialnymi jak i pracą nad nowymi regulacjami prawnymi dotyczącymi zawodu sędziego. Przyczynił się do rozwoju współpracy z najwyższymi organami sądowymi innych państw europejskich oraz odbudowy autorytetu Sądu Najwyższego. Był także inspiratorem wielu zmian w strukturze sądownictwa i zasadach jego funkcjonowania, które miały odpowiadać demokratycznym przemianom, a jednocześnie przyczynić się do kształtowania państwa prawa.
Prof. Strzembosz był zwolennikiem oczyszczenia środowiska sędziowskiego z tych osób, które w PRL–u sprzeniewierzyły się zasadzie niezawisłości sędziowskiej. Jednak według niego proces ten nie miał mieć charakteru gwałtownego i nie miał przebiegać w atmosferze rozliczeń i oskarżeń. "Profesor Strzembosz wierzył w uczciwość i zdolność sędziów do samooczyszczenia" - przypomina KUL.
Po przejściu w stan spoczynku w Sądzie Najwyższym w 1998 r. powrócił do pracy w KUL w pełnym wymiarze. W 2000 r. został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego. W latach 2000–2003 prof. Strzembosz był także wykładowcą Akademii Polonijnej w Częstochowie. Nie ograniczył jednocześnie swojej działalności społecznej. W latach 2002-2004 był członkiem Rady Konsultacyjnej Centrum Monitoringu Wolności Prasy SDP. W latach 1999-2002 był prezesem Katolickiego Stowarzyszenia Wychowawców.
Prof. Strzembosz jest autorem licznych publikacji naukowych, w tym książek, m.in. "Nieletni sprawcy kradzieży w środowisku wielkomiejskim" (1971), "Zapobieganie niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży" (1979), "System sadowych środków ochrony dzieci i młodzieży przed niedostosowaniem społecznym" (1985), "Sędziowie warszawscy w czasie próby 1981-1988 (współautor z Marią Stanowską, 2005). W 2017 r. ukazały się jego rozmowy ze Stanisławem Zakroczymskim "Między prawem i sprawiedliwością".
Za swoją działalność społeczną oraz na polu nauki prof. Strzembosz był uhonorowany najwyższymi odznaczeniami państwowymi. W 2008 r. przyjął z rąk prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski.
W 2012 r. prezydent Bronisław Komorowski uhonorował go Orderem Orła Białego "w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla przemian demokratycznych w Polsce, za obronę zasad praworządności, godności i niezależności sędziowskiej w czasach PRL-u, za tworzenie państwa prawa w wolnej Rzeczypospolitej Polskiej".
W okresie rządów Zjednoczonej Prawicy, angażował się na rzecz utrzymania rządów prawa w Polsce, m.in. niezależności Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa. W książce "Między prawem i sprawiedliwością" prof. Strzembosz podkreślił, że wówczas rozpoczął się proces odchodzenia od porządku liberalno-demokratycznego.
"I powrotu do tego, co znamy z PRL, czyli jednolitej i nieograniczonej władzy państwowej. Takiej, która centralnie kontroluje wszystkie organy administracji, samorządu i oczywiście sądy. Takiej, która jest w stanie wpłynąć na praktycznie każdą rozstrzyganą przez nie sprawę. To szalenie niebezpieczny, właśnie białoruski kierunek i trzeba o tym głośno mówić" - podkreślił.
Norbert Nowotnik (PAP)
nno/ mhr/ jkrz/
