Kurierka i emisariuszka KG ZWZ-AK, jedyna kobieta wśród cichociemnych. Po wojnie więziona przez władze komunistyczne.
Urodziła się 19 marca 1909 r. w Toruniu. Studiowała matematykę na Uniwersytecie Poznańskim. Po ukończeniu studiów poświęciła się pracy pedagogicznej w szkołach, jednocześnie działając na rzecz Przysposobienia Wojskowego Kobiet, którego była komendantką w Regionie Śląskim.
Zawacka – kurierka ZWZ-AK
Wzięła udział w kampanii polskiej 1939 r. w szeregach Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Kobiet, a następnie w zalążkach konspiracji na Śląsku. Początkowo działała w Służbie Zwycięstwu Polski, następnie Związku Walki Zbrojnej, i wreszcie Armii Krajowej. Do końca 1940 r. kierowała łącznością Okręgu Śląskiego ZWZ, by wkrótce trafić do służby kurierskiej w Warszawie. W konspiracji była znana pod pseudonimem Zo.
Ponad sto razy nielegalnie przekraczała granice, przenosząc na Zachód wiadomości i meldunki. Szkoliła również innych kurierów. Jej najsłynniejszy rajd wiódł przez Niemcy, Austrię, Francję i Hiszpanię do Anglii. Po wielotygodniowej podróży przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię, Gibraltar i Bristol, Zawacka dotarła do Londynu 1 maja 1943 r. i zdała relację gen. Władysławowi Sikorskiemu z sytuacji w okupowanym kraju. Podczas swej misji używała pseudonimu Elizabeth Watson.
Zawacka – jedyna kobieta wśród cichociemnych
W Toruniu odsłonięto pomnik legendarnej kurierki AK gen. Elżbiety Zawackiej
Mogła zostać w Londynie, jednak wróciła do Polski, skacząc ze spadochronem w nocy z 9 na 10 września 1943 r. Natychmiast włączyła się do pracy konspiracyjnej, kierując w ośrodku „Zagroda” – Dziale Łączności Zagranicznej Oddziału V Sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej – zespołem kurierów do Szwecji, Francji i Szwajcarii.
Konspiracyjną działalność prowadziła również po upadku Powstania Warszawskiego. Z Krakowa kierowała szlakami zachodnimi, prowadzącymi do bazy w Szwajcarii.
Zawacka w konspiracji antykomunistycznej
Po zakończeniu wojny włączyła się w struktury konspiracji antykomunistycznej w ramach organizacji Wolność i Niezawisłość. Powróciła także do pracy pedagogicznej –ukończyła studium pedagogiki społecznej i rozpoczęła pracę doktorską.
W 1951 została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa, a do 1955 r. była więziona. W 1956 r. powróciła do pracy naukowej i pedagogicznej. W 1965 uzyskała doktorat, a w 1972 r. habilitację i wróciła do rodzinnego Torunia, gdzie podjęła pracę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Instytucie Pedagogiki i Psychologii.
Zawacka i dzieje AK
Gromadziła materiały do dziejów Armii Krajowej, działała w środowisku kombatantów AK. Na skutek represji SB, w których wyniku m.in. zlikwidowano kierowany przez nią Zakład Andragogiki, odeszła przedwcześnie z pracy na uniwersytecie.
W grudniu 1995 r. Elżbieta Zawacka została odznaczona Orderem Orła Białego. Uhonorowana została także Krzyżem Orderu Virtuti Militari i pięciokrotnie Krzyżem Walecznych. 13 czerwca 2006 r. w toruńskim Ratuszu Staromiejskim odebrała akt nadania przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego stopnia generała brygady WP. Gen. Elżbieta Zawacka była drugą – po Marii Wittek – kobietą w polskiej armii ze stopniem generała.
Zmarła 10 stycznia 2009 r. w Toruniu. (PAP)
