Urodził się 6 maja 1921 r. w Kolbuszowej. Jego rodzice byli nauczycielami. Ojciec służył w Legionach Polskich. Jan Bytnar uczył się w warszawskim Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego. Należał wówczas wraz z Tadeuszem Zawadzkim i Maciejem Aleksym Dawidowskim do 23. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej, nazywanej od koloru chust „Pomarańczarnią”. Maturę zdał w 1939 r.
We wrześniu 1939 r. wraz z pozostałymi członkami swojej drużyny harcerskiej wyruszył na wschód. Do Warszawy powrócili po kapitulacji miasta i zaangażowali się w działalność konspiracyjną. Do końca tego roku Bytnar związany był z Polską Ludową Akcją Niepodległościową (PLAN), a po jej rozbiciu został członkiem organizacji „Odwet”. Następnie był członkiem komórki więziennej ZWZ, która zajmowała się przemycaniem grypsów od osób więzionych na Pawiaku. Od marca 1941 r. należał do Szarych Szeregów. W 1942 r. był komendantem hufca Ochota w Warszawie, przydzielonego do Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”.
Bytnar i mały sabotaż
Był jednym z najważniejszych wykonawców i dowódców akcji małego sabotażu. Skonstruował tzw. wieczne pióro, służące do szybkiego wykonywania napisów i rysunków na murach warszawskich kamienic. Takim piórem Bytnar narysował w 1942 r., w przeddzień święta 3 maja, dużą kotwicę, znak Polski Walczącej – na cokole Pomnika Lotnika w Warszawie.
Od listopada 1942 r. „Rudy” był dowódcą hufca „Południe” Grup Szturmowych, będącego jednocześnie plutonem „Sad” Oddziału Specjalnego „Jerzy” Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej. W 1943 r. ukończył kurs szkoły podchorążych AK. Brał udział w akcjach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” i dywersyjnej akcji „Wieniec II”, a podczas akcji „Bracka” został ranny.
Jak Gestapo próbowało złamać Jana Bytnara „Rudego”
Aresztowanie Bytnara
W nocy z 18 na 19 marca 1943 r. w mieszkaniu przy ul. Osieckiej na warszawskim Grochowie gestapo aresztowało Henryka Ostrowskiego „Heńka” – dowódcę hufca-plutonu „Praga” Grup Szturmowych Szarych Szeregów. W czasie rewizji Niemcy znaleźli u niego materiały szkoleniowe i wywiadowcze oraz notatki m.in. z adresem Jana Bytnara „Rudego”.
Kilka dni później, w nocy 22 na 23 marca, w kamienicy przy al. Niepodległości ta sama ekipa gestapowców aresztowała „Rudego”. Również w jego mieszkaniu Niemcy znaleźli przedmioty świadczące o działalności dywersyjnej, m.in. angielski zapalnik naciskowy.
Po aresztowaniu Bytnara w Grupach Szturmowych przeprowadzono akcję alarmową, o sytuacji zawiadomiono jego kolegów, ewakuowano magazyny i oczyszczono lokale konspiracyjne. Przyjaciel i zwierzchnik „Rudego” Tadeusz Zawadzki „Zośka”, zastępca dowódcy warszawskich Grup Szturmowych i komendant hufca „Centrum”, natychmiast podjął działania mające na celu odbicie „Rudego”, zarządzając alarm bojowy w hufcach „Centrum” i „Południe”.
„Zośka” nawiązał kontakt z Naczelnikiem Szarych Szeregów Florianem Marciniakiem oraz komendantem Chorągwi Warszawskiej i komendantem Grup Szturmowych w Warszawie Stanisławem Broniewskim „Orszą”, przedstawiając im koncepcję odbicia „Rudego”. Chociaż oparta jedynie na przypuszczeniu, że aresztowany zostanie tego samego dnia przewieziony z siedziby gestapo na Pawiak – została wstępnie zaakceptowana przez zwierzchników.
Akcja uwolnienia Bytnara
Przeprowadzenie akcji było kilkukrotnie przekładane. Ostatecznie rozpoczęła się 26 marca 1943 r. o godz. 17.30. W ciężkiej walce, w której udział wzięło 28 członków Szarych Szeregów, uwolniono 21 więźniów, wśród nich obok „Rudego” Henryka Ostrowskiego „Heńka”.
Po stronie polskiej w czasie akcji straty były następujące: jedna osoba aresztowana – Hubert Lenk „Hubert” (zakatowany następnie przez gestapo), oraz dwie ciężko ranne: „Alek” i Tadeusz Krzyżewicz „Buzdygan”. „Alek” i „Rudy” zmarli tego samego dnia – 30 marca 1943 r. 2 kwietnia w szpitalu zmarł „Buzdygan”. Po stronie niemieckiej było czterech zabitych i dziewięciu rannych. Następnego dnia po akcji, 27 marca, w odwecie Niemcy rozstrzelali na dziedzińcu więziennym Pawiaka 140 Polaków i Żydów.
Jan Bytnar został w 1943 r. pośmiertnie mianowany harcmistrzem, porucznikiem i odznaczony Krzyżem Walecznych. Jest pochowany w kwaterze Batalionu „Zośka” na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
W 2009 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Michał Szukała (PAP)
