Charles „Chuck” Yeager przy samolocie Bell X-1. Źródło: Wikimedia Commons
75 lat temu, 14 października 1947 r., kpt. USA Charles „Chuck” Yeager za sterami eksperymentalnego samolotu Bell X-1 przekroczył prędkość 1 Ma - prędkość dźwięku w locie poziomym. Rekordowy lot odbył się nad suchym jeziorem Rogersa na pustyni Mojave w Kalifornii. Był to ogromny przełom w lotnictwie.
Pod koniec II wojny światowej do bojowego użycia trafiły pierwsze samoloty z napędem odrzutowym.
W lipcu 1944 r. do służby w brytyjskim lotnictwie wojskowym RAF trafiły pierwsze egzemplarze myśliwca Gloster Meteor Mk.I – jedynego alianckiego odrzutowca użytego bojowo podczas II wojny światowej. Z powodzeniem używano ich w walce z niemieckimi bombami lotniczymi V-1. W zależności od wersji Meteory osiągały prędkość maksymalną od 675 do ponad 900 km/h.
Latem tego samego roku niemiecka Luftwaffe wprowadziła do użytku odrzutowe myśliwce Messerschmitt Me-262 "Schwalbe", które osiągały prędkość 868 km/h (wersja A-1).
Najszybsze samoloty z napędem tłokowym (śmigłowym) myśliwce North American P-51 Mustang w wybranych wersjach rozwijały prędkość nieco ponad 700 km/h, lecz egzemplarze bojowe były nieco wolniejsze.
Różnica prędkości przemawiała jednoznacznie na korzyść napędu odrzutowego. Konstruktorzy z USA i ZSRS uznali go za przyszłościowy i kontynuowali prace nad nowymi modelami samolotów myśliwskich, badając i testując zdobyczne egzemplarze niemieckich odrzutowców.
W 1945 r. inżynierowie amerykańskiego koncernu Bell Aircraft Corporation rozpoczęli prace nad samolotami eksperymentalnymi, oznaczonymi jako XS-1 (później X-1), napędzanymi silnikami rakietowymi, które mogły przekroczyć prędkość dźwięku - 340,3 m/s czyli ok. 1225 km/h, która jest określana liczbą Macha (1 Ma).
Eksperymentalny Bell XS-1 (późniejsza nazwa X-1) był pierwszym samolotem zbudowanym wyłącznie dla celów testowych w locie według wytycznych Narodowej Komisji Doradztwa Lotniczego NACA (poprzedniczki agencji NASA) oraz Sił Powietrznych Armii USA. Źródłem napędu był czterokomorowy silnik rakietowy Reaction Motors XLR11-RM-3 zasilany mieszaniną alkoholu etylowego, wody i ciekłego tlenu. Maksymalny ciąg jednostki napędowej wynosił 26,7 kN.
Kadłub samolotu w aerodynamicznym kształcie wzorowanym na pocisku 12,7 mm (0,50 cala) wykonano ze specjalnego stopu aluminium i pokryto go specjalnym radowym lakierem fosforyzującym w kolorze pomarańczowym. X-1 był jednosilnikowym średniopłatem i ważył 3077 kg; z instalacją tlenową, paliwem i pilotem masa wynosiła ok. 5912 kg.
Prace nad projektem objęto ścisłą tajemnicą z uwagi na dużą aktywność sowieckiej agentury działającej na terenie Stanów Zjednoczonych.
19 stycznia 1946 r. pilot oblatywacza firmy Bell Jack Woolams dokonał pierwszego lotu w XS-1. Zasilany rakietowym silnikiem prototyp został podwieszony pod bombowiec Boeing B-29 Superfortress (Superforteca), wyniesiony w powietrze, a następnie opuszczony na wysokości 8,8 tys. metrów - wtedy pilot włączył silnik rakietowy i kontynuował samodzielny, 12-minutowy lot. Lądowanie nastąpiło na lotnisku bazy Pinecastle (ob. McCoy Air Force Base) koło Orlando na Florydzie. Testowe loty przeprowadzano także w bazie Muroc koło Palmdale w Kalifornii. 30 sierpnia 1946 r. Woolams zginął w katastrofie napędzanego silnikiem tłokowym samolotu Bell P-39 Cobra I nad jeziorem Ontario (Kanada).
Do maja 1947 r. za sterami X-1 zasiadali piloci testowi Bella Chalmers „Slick” Goodlin oraz Alvin "Tex" Johnston. Podczas prób nie udało się jednak pokonać magicznej bariery - prędkości dźwięku. Do dalszych lotów szef pilotów doświadczalnych "Tex" Johnston wytypował kapitana sił powietrznych (USAF) Charlesa "Chucka" Elwooda Yeagera. Pochodzący z Zachodniej Wirginii 24-latek cieszył się sławą odważnego pilota bojowego, który podczas II wojny światowej odniósł kilkanaście zwycięstw, niszcząc w trakcie bojowego lotu w okolicy Assen (Holandia) niemiecki odrzutowiec Me-262. Na kadłubie Bella X-1 z numerem 46-062 pojawił się napis "Glamorous Glennis" ("Czarująca Glennis") na cześć Glennis Faye Dickhouse (1924-1990), od 26 lutego 1945 r. żony lotnika.
14 października 1947 r. wyniesiony pod lukiem bombowym "Superfortecy" mjr. Roberta "Boba" Cardenasa, pilotowany przez Yeagera X-1 osiągnął prędkość 1127 km/h (Mach 1,06) na wysokości ponad 13 tys. metrów.
Z pokładu towarzyszącego rekordowemu przelotowi samolotu Lockheed FP-80 Shooting Star l/t por. Bob Hoover wykonał słynne zdjęcie, na którym X-1 przyspiesza, by za chwilę pokonać barierę dźwięku nad pustynią Mojave w Kalifornii. Po wykonaniu lotu "Chuck" wylądował na płozowym podwoziu na dnie suchego jeziora Rogersa.
Po latach pilot wspomniał, że dopiero na ziemi poczuł ból: dwa dni przed lotem złamał dwa żebra w trakcie przejażdżki konnej. Po udanym locie Yeager otrzymał specjalną premię 150 tys. dolarów (ob. ok. 1,2 miliona dol.).
"Rekordowy lot Yeagera miał ogromne, przełomowe znaczenie dla lotnictwa. Przedtem wiedziano o istnieniu bariery dźwięku, lecz nikt nie wiedział, jak zachowa się samolot w czasie jej przekraczania. Występowały przy tym nowe, nieznane wówczas zjawiska aerodynamiczne zwane kryzysem falowym, które udało się przy tej okazji pokonać. Lot przyczynił się do rozwoju odrzutowych, naddźwiękowych samolotów myśliwskich. W latach sześćdziesiątych w ZSRS, we Francji i w Wielkiej Brytanii zbudowano także samoloty naddźwiękowe: pasażerskie Tu-144 oraz Concorde'y, jednak na trasach transatlantyckich był eksploatowany tylko Concorde" - powiedział PAP kustosz Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, Jarosław Dobrzyński.
Samoloty X-1 wykonały łącznie 157 eksperymentalnych lotów, jednak do historii przeszedł głównie lot z 14 października 1947 r. Po latach najsłynniejszy z nich - rekordowy samolot z numerem 46-062 - trafił na ekspozycję Smithsonian's National Air and Space Museum w Waszyngtonie.
"X-1 miał proste skrzydła bez skosów, nieprzystosowane do pokonywania oporu falowego. Moment zbliżenia się do bariery dźwięku i jej przekroczenia można porównać ze zderzeniem się ze ścianą lub z szybką jazdą po wyboistej drodze" - wyjaśnił Dobrzyński.
Konieczność ochrony tajemnicy wojskowej przed sowieckim wywiadem spowodowała, że informacja o wyczynie Yeagera została ujawniona publicznie i przekazana mediom dopiero 10 czerwca 1948 r., a więc z ośmiomiesięcznym opóźnieniem. "Przeciek" o rekordowym locie sprawił jednak, że krótkie informacje o locie "Chucka" pojawiły się na łamach "Aviation Week" i "Los Angeles Times" już pod koniec 1947 r.
"Pierwszym sowieckim samolotem myśliwskim, który mógł przekroczyć prędkość dźwięku, był MiG-19 wprowadzony do służby dopiero w połowie lat pięćdziesiątych. Ani używany podczas wojny w Korei Mig-15, ani Mig-17 nie były w stanie przekroczyć tej granicy" - tłumaczy Dobrzyński.
Wyścig zbrojeń między USA a ZSRS trwał mimo zakończenia wojny w Korei. Pierwszym amerykańskim myśliwcem naddźwiękowym był North American F-100 Super Sabre (1953). W listopadzie tego samego roku eksperymentalny Douglas D-558-2 Skyrocket przekroczył dwukrotną prędkość dźwięku (2 Ma). Do "naddźwiękowego klubu" przystąpili też Brytyjczycy, wprowadzając do służby myśliwiec English Electric Lightning (1954).
Rekordowy lot odmienił życie Yeagera. W Białym Domu przyjmował go prezydent Harry S. Truman. Stał się amerykańskim bohaterem narodowym, jak kilkanaście lat później kosmonauci z NASA, którzy wylądowali na Księżycu.
"Chuck" testował m.in. pierwszego zdobycznego Miga-15, który 21 września 1953 r. trafił w ręce Amerykanów po lądowaniu maszyny północnokoreańskiego pilota por. No Kum-soka w Kimpo (Korea Południowa). Uczestniczył m.in. również w lotach eksperymentalnego samolotu Bell X-1A, który miał przekroczyć podwójną prędkość dźwięku.
W 1962 r. został komendantem Aerospace Research Pilot School (szkoły pilotów – przyszłych uczestników programu badawczego przestrzeni kosmicznej) USAF w bazie lotniczej Edwards. Wykonywał loty bojowe w trakcie wojny w Wietnamie, gdzie dowodził 405. Skrzydłem Myśliwskim USAF. Pod koniec lat sześćdziesiątych mianowano go dowódcą 17. Floty Powietrznej stacjonującej na terenie RFN. Awansowano go do stopnia generała dywizji.
W 1975 r. Yeager przeszedł na emeryturę, jednak nie zakończył swojej przygody z lotnictwem. Pół wieku po rekordowym locie, 14 października 1997 r., odbył jubileuszowy lot myśliwcem F-15D Eagle, przekraczając prędkość dźwięku. 15 lat później wykonał lot samolotem F-15 pilotowanym przez kpt. Davida Vincenta z bazy lotniczej Nellis w stanie Nevada.
Gen. Charles Yeager – pierwszy człowiek na świecie, który pokonał prędkość dźwięku – zmarł 7 grudnia 2020 r. w Los Angeles.(PAP)
autor: Maciej Replewicz
mr/ skp/
