Nowy Ratusz w Olsztynie, lata 1947 - 1953. NAC
Mija 80 lat, odkąd do dzisiejszego Olsztyna, wówczas miasta Allenstein w Prusach Wschodnich, ciężarówką przyjechała pierwsza grupa Polaków skierowana do odbudowy - kolejarze z Białegostoku i lekarz. Gdy przybyli na miejsce, płonął tamtejszy dworzec.
Kolejarze przyjechali do Allenstein, by odbudowywać kolej, która była szabrowana i niszczona przez operującą od kilku tygodni w Prusach Wschodnich Armię Czerwoną. Wielu historyków podaje, że w momencie, gdy kolejarze dotarli do dzisiejszego Olsztyna, 17 lutego 1945 r., w mieście akurat płonął dworzec kolejowy.
Z powodu zniszczeń infrastruktury kolejarze dotarli z Białegostoku dwoma ciężarówkami. Grupa, zwana dziś polskimi pionierami, liczyła w sumie 47 osób. Wśród nich byli: Jan Gan, Jan Pawłowski, Antoni Kaldziński, Mikołaj Kretowicz, Józef Arendt, Mieczysław Błazewicz, Czesław Boruc, Antoni Chajnowski, Józef Czerniawski, Feliks Daszczuk, Edward Ejsymont, Stanisław Fiłończyk, Władysław i Florian Piotrowscy, Henryk Poskrobko, Piotr Richter, Józef Roszkowski, Józef Rutkowski, Marian Stemler, Henryk Szarkowski, Zygmunt Tworkowski, Jan Uklejski, Kazimierz Żołdak, Waldemar Kondracki, pan Bartość. Towarzyszyło im 18 strażników, którzy stanowili ochronę.
Wraz z kolejarzami do miasta przybył lekarz, syn kolejarza - Florian Piotrowski. Wkrótce w przydzielonym mu mieszkaniu zaczął przyjmować pacjentów, bo był jedynym polskim lekarzem w mieście (niektórzy twierdzą, że w ogóle jedynym). Na przełomie marca i kwietnia 1945 r. w barakach przy dzisiejszej ul. Wyspiańskiego Piotrowski utworzył Szpital Kolejowy.
Cała grupa kolejarzy-pionierów zamieszkała w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Marii Zientary Malewskiej 2. Na budynku obecnie znajduje się poświęcona im tablica. Po to, by mieszkańcy Allenstein wiedzieli, że właśnie w tym budynku mieszkają Polacy, jeden z jego nowych mieszkańców, Mikołaj Kretowicz, z białego prześcieradła i czerwonej wsypy na pierzynę stworzył prowizoryczną biało-czerwoną flagę; zawisła ona w oknie na pierwszym piętrze. Na parterze tego samego budynku mieszkali wówczas Rosjanie.
Praca kolejarskich pionierów nie ograniczała się jedynie do odbudowy infrastruktury kolejowej. Pomagali oni również w odgruzowywaniu miasta.
Kolejarze-pionierzy przez wiele lat byli zapraszani na wspomnieniowe spotkania, lokalne media przeprowadzały z nimi wywiady. Ostatni z tej grupy, Czesław Boruc, zmarł w 2012 roku.
Formalnie wojska 2 Frontu Białoruskiego dowodzone przez gen. Konstantego Rokossowskiego zdobyły Olsztyn 22 stycznia 1945 r. W mieście praktycznie nie było walk - do nielicznych doszło jedynie w okolicznych wsiach. Samo miasto było wyludnione i niemal pozbawione mężczyzn, bo ci byli wcieleni do niemieckiego wojska. Dla uczczenia zdobycia pierwszego dużego miasta na terytorium ówczesnych Niemiec w Moskwie oddano tego dnia uroczysty salut artyleryjski.
Prawdziwy koszmar miasta rozpoczął się po jego "wyzwoleniu", w lutym 1945 r. i trwał kilka miesięcy. Rosjanie masowo rabowali pozostawionego przez Niemców mienie, a ograbione domy podpalali. Pożarów nikt nie gasił, przenosiły się z budynku na budynek. Ogień strawił większość domów Starego Miasta, budynki przy skrzyżowaniach i wzdłuż głównych ulic.
Jeszcze w momencie formalnego przekazywania władzy administracji polskiej, 23 maja 1945 r. w mieście nadal wybuchały pożary.
Olsztyn wyszedł z II wojny światowej jako miasto zniszczone, wyludnione i ogołocone z mienia. Przyjmuje się, że w pierwszym półroczu 1945 r. zniszczeniu uległo tu 1040 budynków, czyli 36 proc. zabudowy. Jednak według różnych źródeł straty mogły sięgać nawet 60 proc. tkanki miejskiej, a w przypadku Starego Miasta - nawet 85 proc.
Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z roku 1334; wówczas Henryk von Luter założył w zakolu rzeki Łyny drewniano-ziemną strażnicę, nadając jej nazwę Allenstein (Gród nad Łyną). Alna w zapomnianym języku Prusów oznaczała „łanię” i tak rdzenni mieszkańcy tych ziem nazwali największą rzekę przepływającą przez Olsztyn. Prawa miejskie oraz nazwę Allenstein (dla Polaków Holstin, a później Olsztyn) miasto otrzymało 31 października 1353 r. Zasadźcą i pierwszym burmistrzem Olsztyna był Jan z Łajs. (PAP)
Autorka: Joanna Kiewisz-Wojciechowska
jwo/ pad/
