Ostatni książęta mazowieccy (od lewej): Janusz, Stanisław i Anna. Źródło: Tygodnik Ilustrowany, 1862.
Inkorporacja Mazowsza do Polski nastąpiła 27 grudnia 1529 roku po wygaśnięciu męskiej linii książąt mazowieckich. Zygmunt I Stary przyłączył dzielnicę do Korony po wcześniejszym (24 grudnia 1529 r.) ogłoszeniu tego przez sejm walny.
Wcielenie Mazowsza do państwa polsko-litewskiego zakończyło trwającą prawie trzy stulecia niezależność księstw mazowieckich. Król Zygmunt I Stary mocą przywileju wydanego w Piotrkowie wcielił tę dzielnicę do Korony. Mazowsze zostało podzielone na trzy województwa: rawskie, płockie i mazowieckie.
W 1138 r. na mocy tzw. ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego Mazowsze przypadło Bolesławowi Kędzierzawemu. Początkowo uznawało zwierzchność Krakowa, ale zmieniło się to za panowania w dzielnicy Konrada Mazowieckiego. Został on jednak zapamiętany głównie za sprawą uznawanego za niefortunne sprowadzenia Krzyżaków na ziemię czerwińską. Uwikłało to Mazowszan i Polskę w toczące się przez trzy stulecia konflikty.
Po zjednoczeniu Polski przez Władysława Łokietka księstwo mazowieckie było lennem królestwa. W okresie niezależności miało trzy stolice: Płock, Czersk i Warszawę. W XV wieku ta ostatnia stała się najważniejszym ośrodkiem władzy ostatnich Piastów mazowieckich. Największe zasługi dla jej rozwoju spośród władców ziem mazowieckich położył książę Janusz I Starszy (1346-1429).
Dogodnie położone Mazowsze odgrywało znaczącą rolę jako pośrednik w wymianie towarowej między Litwą, Moskwą i Prusami. Dużą rolę w rozwoju handlu odegrały porozumienia handlowe z miastami Państwa Krzyżackiego, jak Toruń.
Po tajemniczej śmierci ostatniego władcy Mazowsza Janusza III w 1526 r. jego księstwo straciło niezależność.
Ostatecznie Mazowsze zjednoczono z Polską w 1529 r. po zatwierdzeniu przez króla Zygmunta I Starego praw i przywilejów tej dzielnicy. Aby dostosować przepisy prawne do nowej sytuacji opracowano w 1540 r. osobny statut mazowiecki. Prawo koronne z pewnymi zmianami Mazowsze przyjęło w 1577 r.
W opinii historyków Mazowsze rozwijało się wolniej i nieco inaczej niż reszta kraju. Wyrażało się to m.in. w zdecydowanie mniejszej liczbie wielkiej własności ziemskiej i w dużej liczbie drobnej i słabiej wykształconej szlachty. Choć - z drugiej strony - znaczną część społeczności Akademii Krakowskiej stanowili studenci wywodzący się z drobnej szlachty mazowieckiej. W XV wieku studiowało tam ponad 1700 żaków z Mazowsza, wywodzących się często z najbiedniejszych regionów tej dzielnicy.(PAP)
Michał Szukała
szuk /ls/ wus/
