Procesowi beatyfikacyjnemu towarzyszy wiele różnorodnych działań oraz inicjatyw o zasięgu krajowym i międzynarodowym. W piątek w Belwederze odbyło się spotkanie dot. działań Komitetu Prezydenta RP ds. Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji Rodziny Ulmów.
Szefowa Kancelarii Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej oraz sekretarz Komitetu Prezydenta RP ds. Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji Rodziny Ulmów Grażyna Ignaczak Bandych przypomniała podczas spotkania , że beatyfikacja rodziny Ulmów została zaplanowana na 10 września. "Komitet powstał dlatego, żebyśmy skoordynowali i zebrali pod wspólnym szyldem i we współpracy różne działa, które są i jeszcze będą podejmowane. Wolą pana prezydenta było to, aby to ważne wydarzenie przeżyć w sposób wspólnotowy i narodowy. Sama beatyfikacja należy do strony kościelnej, nasze grono ma wspólnie przygotować natomiast wydarzenia towarzyszące" – powiedziała. "Chcemy, aby wszystkie działania komitetu były skupione na tym, aby opowiedzieć o rodzinie, ale także i o Polce oraz aby tę prawdę przypomnieć również światu" – dodała.
Podczas spotkania historię rodziny Ulmów przypomniał w referacie "Ulmowie i inni mieszkańcy Markowej pomagający Żydom" wiceprezes Instytut Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma. Jak podkreślił, "rodzina była bardzo kochająca się i zgodna". Dodał, że "Ulmowie nie byli jedyną rodzina w Markowej, która pomagała". Medal Sprawiedliwego wśród Narodów świata posiada w Markowej dziewięć osób.
Wiceprezes IPN przypomniał także, że "Instytut Pamięci Narodowej był pierwszą święcką instytucją, która zajęła się rodziną Ulmów". Wyjaśnił, że oprócz licznych działań o charakterze wydawniczym, edukacyjnym oraz wystawienniczym, IPN był również zaangażowany w przeprowadzenie ekshumację Ulmów.
"Dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych beatyfikacja rodziny Ulmów stanowi okazję, aby jeszcze raz i z jeszcze większą intensywnością podjąć aktywność w obszarze opowiadania o tym, co działo się w czasie II wojny światowej na okupowanych przez Niemców ziemiach polskich. Placówki dyplomatyczno-konsularne będą promować samo wydarzenie beatyfikacji, ale także mówić o tym, co działo się w okupowanej Polsce. To będzie również okazja do tego, aby mówić o tym, czym był Holokaust – kto był jego sprawcą, a kto ofiarą, a także o tym, że pomoc ofiarom była karana" – powiedział Piotr Wawrzyk, sekretarz stanu w MSW.
Sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki Marzena Machałek wyjaśniła, że wśród wydarzeń towarzyszących beatyfikacji rodziny Ulmów będą również te realizowane przez resort edukacji i nauki "różnego rodzaju wydarzenia oraz konkursy". "Będą one przygotowywane zarówno przez MEiN we współpracy z takimi instytucjami jak Instytut Pamięci Narodowej i Archiwa Państwowe, a także przez Instytut Kolbego oraz Ośrodek Współpracy Polskiej Edukacji Za Granicą"- dodała.
Natomiast podsekretarz stanu w MEiN Barbara Socha przybliżyła z kolei inicjatywy organizowane we współpracy z instytucjami pozarządowymi. Jednym z nich jest "Orszak Dziejów", który odbędzie się w Warszawie 9 września, w przededniu beatyfikacji. Będzie mu towarzyszyła gra uliczna. Wśród projektów jest także m.in. ten związany z kolażem zdjęć rodzinnych współczesnych Polaków, które stworzą następnie portret beatyfikacyjny rodziny Ulmów.
Marszałek województwa podkarpackiego Władysław Ortyl przypomniał, że sejmik województwa podkarpackiego, kiedy dowiedział się o planowanej beatyfikacji Ulmów, podjął uchwałę o ogłoszeniu roku Ulmów na Podkarpaciu. "Ta beatyfikacja spina klamrą działania samorządów i sejmiku województwa podkarpackiego, które rozpoczęły się już piętnaście lat temu" - podkreślił. Przypomniał m.in. o Muzeum w Markowej, które zostało wybudowane przez samorząd.
"Chcemy również, aby Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka do końca roku otrzymał imię Rodziny Ulmów" - poinformował Ortyl. "Oprócz wizyt studyjnych dla zagranicznych dziennikarzy, przekazujemy także materiały na Światowe Dni Młodzieży w Lizbonie. Ponadto na Boże Narodzenie chcemy przekazać Ojcu Świętemu szopkę, która zostanie wykonana przez markowian" - powiedział.
Wicewojewoda podkarpacki Władysław Wiatr przypomniał o lekcji online dla uczniów szkół podstawowych, która została przygotowania wspólnie z Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej oraz podkarpackim kuratorium oświaty. Zaplanowano także galę nagród konkursów szkolnych, przypominających o dziedzictwie rodziny Ulmów, zaś 6 listopada odbędzie się regionalna konferencja poświęcona Polakom ratujących Żydów.
Wśród wybranych działań towarzyszących beatyfikacji będzie m.in. okolicznościowo oklejona lokomotywa PKP prowadząca pociąg na trasie Przemyśl-Berlin. Ponadto dworcowi PKP w Łańcucie zostanie nadane imię Rodziny Ulmów.
W światowych stolicach, m.in. Waszyngtonie, Berlinie, Madrycie i Brukseli będzie prezentowana ekspozycja "Śmierć za człowieczeństwo. Rodzina Ulmów - Death for Humaneness. The Ulma Family". Jest to wystawa plenerowa IPN ze wstępem prezydenta Andrzeja Dudy. Ponadto w Belwederze zostanie zorganizowana konferencja popularno-naukowa zorganizowana przez IPN we współpacy z KPRP.
W Filharmonii Podkarpackiej w Rzeszowie odbędzie się także widowisko multimedialne "Przerwane dzieciństwo". Dla nauczycieli został także zorganizowany ogólnopolski konkurs na najlepszy scenariusz lekcji pt. "Wiktoria i Józef Ulmowie - Samarytanie z Markowej". Ponadto beatyfikacji rodziny Ulmów towarzyszą filmy dokumentalne i fabularne w reżyserii polskich reżyserów, m.in. Rafała Wieczyńskiego i Mariusza Pilisa, a także wizyty studyjne w Polce zagranicznych dziennikarzy (m.in. ze Stanów Zjednoczonych, Kanady, Izraela, Hiszpanii, Portugalii i Włoch) oraz liczne inicjatywy lokalne - rajdu rowerowe, koncerty, konkursy, programy edukacyjne.
Wydarzenia towarzyszące beatyfikacji rodziny Ulmów Patronatem Honorowym objął prezydent Andrzej Duda.
W celu koordynacji tych działań oraz upowszechnieniu wiedzy i dziedzictwie rodziny Ulmów, jak również wszystkich Polakach ratujących osoby narodowości żydowskiej pod okupacją niemiecką w czasie II wojny światowej, prezydent Andrzej Duda powołał międzyinstytucjonalny Komitet ds. Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji Rodziny Ulmów. Działalność Komitetu została zainaugurowana 24 marca w Markowej podczas obchodów Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, a inauguracyjne posiedzenie odbyło się 30 marca w Belwederze.
Z ramienia Kancelarii Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej zostali powołani: szef KPRP Grażyna Ingaczak-Bandych, sekretarz stanu KPRP Wojciech Kolarski oraz doradca prezydenta, ambasador Polski w Watykanie Adam Kwiatkowski. Ponadto w skład Komitetu wchodzą: sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki Marzena Machałek, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jarosław Sellin, sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Piotr Wawrzyk, podsekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej Barbara Socha, wojewoda podkarpacki Ewa Leniart, metropolita przemyski arcybiskup Adam Szal, wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej Mateusz Szpytma, marszałek województwa podkarpackiego Władysław Oryl oraz dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego Monika Krawczyk, starosta łańcucki Adam Krzysztoń i wójt gminy Markowa Mirosław Mac.
Głównymi celami komitetu są upowszechnienie wiedzy o dziedzictwie rodziny Ulmów, kultywowanie pamięci o postawie Polaków ratujących osoby narodowości żydowskiej pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej, a także budowanie wspólnoty narodowej wokół rodziny i wartości, które niesie rodzina. Z myślą o identyfikacji działań zwianych z pracami Komitetu powstał okolicznościowy znak graficzny. Proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów trwał w sumie 20 lat. Rozpoczął się 17 września 2003 r. w ramach procesu beatyfikacyjnego drugiej grupy męczenników II wojny światowej (łącznie 122 osób). W trakcie dochodzenia, z racji braku potrzebnego materiału dowodowego, grupa domniemanych męczenników II wojny światowej zmniejszyła się do 89 osób. W celu zebrania zeznań świadków oraz dokumentacji dotyczącej domniemanego męczeństwa rodziny Ulmów, w Archidiecezji przemyskiej odbył się proces rogatoryjny, który zakończył się 25 kwietnia 2008 r.
Ze względu na wzrastającą opinię o męczeństwie rodziny Ulmów oraz podkreślenia przykładu ich życia i tragicznej śmierci, metropolita przemyski, abp Adam Szal 31 stycznia 2017 r. zwrócił się do Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych (obecnie Dykasterii) o wyłączenie procesu "sług Bożych Józefa i Wiktorii Ulmów i ich siedmiorga Dzieci" z procesu 89 męczenników II wojny światowej.
Po przychylnej decyzji kongregacji w archidiecezji przemyskiej otwarto nowy, niezależny proces beatyfikacyjny "o męczeństwie Sług Bożych - Józefa Ulmy i Wiktorii Ulmy, małżonków, i 7 towarzyszy, ich dzieci, zabitych, jak się utrzymuje, z powodu nienawiści do wiary w 1944 roku". W czasie etapu diecezjalnego zostało przesłuchanych 11 świadków. W większości byli to bliscy krewni Józefa i Wiktorii Ulmów, z których do dzisiaj żyją 2 osoby.
W lipcu 2020 r. ukończono prace nad liczącą 500 stron Positio o męczeństwie Rodziny Ulmów. Następnie było ono przedmiotem oceny siedmiu konsultorów historyków, dyskusji teologicznej oraz biskupów i kardynałów, członków zwyczajnych watykańskiej Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych. Positio to opracowanie naukowe, którego celem w przypadku Rodziny Ulmów było udowodnienie, że ponieśli oni śmierć męczeńska za wiarę w Chrystusa. Jej najważniejszą część stanowią 3 aspekty konstytutywne teologii męczeństwa; tzn.: aspekt materialny (w jaki sposób umarł sługa Boży), aspekt formalny ex victimae (motywy ofiary – czym kierowali się Józef i Wiktoria, przyjmując pod dach swojego domu ośmiu Żydów) oraz aspekt formalny ex persecutoris (motywy prześladowcy – dlaczego pozbawili życia rodzinę Ulmów)
Papież Franciszek 17 grudnia 2022 r. podjął decyzję o beatyfikacji rodziny Ulmów, która została zabita przez Niemców za ukrywanie żydowskich rodzin 24 marca 1944 r.
Józef i Wiktoria Ulmowie mieszkali we wsi Markowa w przedwojennym województwie lwowskim, obecnie podkarpackim. Wiosną 1944 r. Ulmowie zostali zadenuncjowani, prawdopodobnie przez granatowego policjanta, że ukrywają Żydów. Niemieccy żandarmi z posterunku w Łańcucie 24 marca 1944 r. dokonali masakry w domu Ulmów. Najpierw zginęli Żydzi. Wśród nich dwie córki sąsiadów Ulmów - Goldmanów: Golda (Genia) Gruenfeld oraz Lea Didner wraz ze swoim małym dzieckiem. Zamordowano także trzej braci Szallów, ich 70-letniego ojca Saula Szalla oraz kolejnego mężczyznę z rodziny Szallów. Następnie na oczach dzieci Ulmów rozstrzelano Józefa i jego żonę Wiktorię, która byłą w siódmym miesiącu ciąży. Na końcu zabito dzieci - ośmioletnią Stanisławę, sześcioletnią Barbarę, pięcioletniego Władysława, czteroletniego Franciszka, trzyletniego Antoniego i półtoraroczną Marię. W masakrze zginęło 16 osób, w tym kobieta w zaawansowanej ciąży.
W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani przez Yad Vashem pośmiertnie tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata a w 2010 r. przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2016 r. otwarto w Markowej Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów a od 2018 roku na wniosek prezydenta RP Andrzeja Dudy obchodzony jest ustawiony przez Sejm i Senat RP Narodowy Dzień Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.(PAP)
Autorka: Anna Kruszyńska
akr/ pat/
