Ilustracje Marca Chagalla do Biblii na wystawie w Chełmie

Na ekspozycję składają się 24 barwne litografie Chagalla, pochodzące ze zbioru wydanego w 1960 r. w paryskim wydawnictwie Teriade. „To są przede wszystkim ilustracje dotyczące Księgi Rodzaju, czyli żydowskiej Bereszit” - powiedziała PAP Dorota Bida z działu historii Muzeum Ziemi Chełmskiej.

Marc Chagall (1887-1985) wybitny malarz i grafik żydowskiego pochodzenia, uważany jest za jednego z najważniejszych twórców awangardowych XX wieku, przedstawiciela kubizmu. W swoich obrazach i grafikach - pełnych symboli i metaforyki – artysta łączył m.in. elementy literackie z folklorystyczno-jarmarczną stylizacją.

Wystawa prac Chagalla zostanie otwarta w piątek w Muzeum Ziemi Chełmskiej, można ją będzie oglądać do 31 sierpnia.

Ekspozycja jest jednym z wydarzeń zaplanowanych w ramach Dni Kultury Żydowskiej w Chełmie. W programie imprezy jest też m.in. czytanie performatywne wierszy Stanisława Betiuka z jego pamiętnika poetyckiego pisanego w latach 1937-1990 pt. „Zauroczenie miłością”. Stanisław Betiuk w czasie II wojny światowej (od maja 1942 r. do lipca 1944 r.) ukrywał w gospodarstwie we wsi Strupin niedaleko Chełma dwie córki żydowskiej rodziny Handelsmanów - Fajgę i Bruchę. W 1984 r. Betiuk otrzymał za to medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, przyznawany przez Instytut Yad Vashem.

W jego pamiętniku poetyckim są wiersze dedykowane jednej z ukrywanych kobiet - ukochanej Broni (Brusze) Handelsman, która po wojnie została żoną Stanisława.

W Chełmskiej Bibliotece Publicznej zaprezentowana zostanie wystawa grafik Adama Puławskiego pt. „Przedwojenne portrety. Przywracanie pamięci o chełmskich Żydach”. Na ekspozycji można będzie zobaczyć 24 portrety, pomysł na rysunki narodził się podczas dokonywanych przez artystę kwerend dokumentów z okresu międzywojennego, wśród których zachowały się fotografie żydowskich mieszkańców Chełma.

W programie Dni jest też spacer historyczny śladami chełmskich Żydów. Poprowadzi go autor książek o żydowskim dziedzictwie w Chełmie - Zbigniew Lubaszewski. Uczestnicy spaceru poznają m.in. historię nieistniejącej już dzielnicy żydowskiej Nowy Cal i zamieszkałych niegdyś przez Żydów ulic Jatkowej, Krzywej, Szkolnej.

Pokazany zostanie też film „The Haendel Variations” poświęcony postaci słynnej skrzypaczki polsko-żydowskiego pochodzenia Idzie Haendel, która urodziła się w Chełmie. O kulisach powstawania filmu i o karierze tej artystki opowie reżyserka filmu Katarzyna Christine Jezior.

Będą też warsztaty pieczenia tradycyjnej chałki, które poprowadzi twórca ludowy Michał Kowalik. Żydowska chałka (ciasto zaplatane w warkocz) jest nieodłącznym elementem tradycyjnej żydowskiej kolacji szabasowej. Warsztaty połączone będą ze zwiedzaniem wystawy „Niezwykła moc chleba. Pieczywo obrzędowe w kulturze ludowej”.

Dni Kultury Żydowskiej w Chełmie mają przypominać historię tej społeczności, która obecna była w tym mieście od początku XIII wieku. W XV w. istniała tu już gmina żydowska; w 1550 r. liczyła ona 371 osób. Żydzi zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem, ale też mieli własny samorząd. W XVII w. stanowili ok. 30 proc. ogólnej liczby mieszkańców miasta.

W okresie międzywojennym Chełm był drugim po Lublinie skupiskiem Żydów w województwie lubelskim - liczba ludności żydowskiej kształtowała się tu na poziomie 44-50 proc. (w 1939 roku mieszkało tu ok. 15 tys. Żydów). W mieście działało wiele żydowskich organizacji społecznych, m.in. związki zawodowe, stowarzyszenia kulturalno-oświatowe, sportowe i charytatywne; wydawano też prasę w języku jidysz.

Po wybuchu II wojny światowej już 1 grudnia 1939 r. Niemcy w tzw. marszu śmierci w kierunku Hrubieszowa i Sokala, zamordowali kilkaset osób narodowości żydowskiej z Chełma. Pod koniec 1940 r. utworzono tu getto - w mieście znajdowało się wtedy ponad 11 tys. Żydów. W 1942 r. ramach Akcji „Reinhardt” getto zlikwidowano, a większość chełmskich Żydów została zamordowana w obozie zagłady w Sobiborze. Nieliczni, którym udało się przeżyć, po wojnie wyemigrowali do USA, Kanady, Izraela.

Dni Kultury Żydowskiej w Chełmie potrwają do niedzieli. (PAP)

ren/ aszw/