„Karta” 108/2021: stulecie kobiet
„Niemal cały świat jest ściśle patriarchalny. To jeden z największych błędów ludzkości, bo nie można racjonalnie uzasadnić dominacji mężczyzn nad kobietami” – pisze Zbigniew Gluza, prezes Ośrodka KARTA.
Jak również zauważa, „wszelkie wymiary życia świadczą o fundamentalnej wartości równouprawnienia”. „Nawet jeśli prawo ustanawia równość jednoznacznie, rzeczywistość drwi z niej, wsparta wielowiekowymi nawykami” – dodaje.
Formalna sytuacja Polek zmieniła się po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, gdy w listopadzie 1918 r. uzyskały pełnię praw wyborczych, a które potwierdziła następnie konstytucja marcowa z 1921 r. „Od przeszło stu lat obywatel i obywatelka są teoretycznie równi wobec prawa. Ale głos kobiet nie stał się równie słyszalny co mężczyzn” - czytamy. „Wciąż muszą one zmagać się z dyskryminacją i wykluczeniem. Zmiany społeczne i te w zbiorowej świadomości zachodzą powoli”.
Prof. A. Nasiłowska: prawa wyborcze kobiet wynikały z ich wkładu w odzyskanie niepodległości
Redaktorka materiału „Stulecie kobiet” Aleksandra Bellwon oddała głos kobietom, które opowiadają o swoich doświadczeniach z patriarchatu na przestrzeni ostatnich stu lat. Jak jednak zastrzegła Bellwon, „niełatwo jest docierać do świadectw kobiet, które opisały swoje życie – prywatne, publiczne czy zawodowe – w kontekście męskiej dominacji”. W materiale przeczytamy wypowiedzi działaczki społecznej i publicystki Kazimiery Bujwidowej, pisarki, publicystki i działaczki na rzecz praw kobiet Zofii Nałkowskiej i działaczki społecznej, polityczki i posłanki Zofii Moraczewskiej. Ale w najnowszym numerze przeczytamy także wypowiedzi współczesnych kobiet – działaczki i polityczki Małgorzaty Tarasiewicz, historyczki literatury i wykładowczyni akademickiej prof. Marii Janion oraz byłej policjantki i żołnierki Katarzyny Kozłowskiej.
Jak zauważa Zbigniew Gluza, „wszelkie wymiary życia świadczą o fundamentalnej wartości równouprawnienia”. „Nawet jeśli prawo ustanawia równość jednoznacznie, rzeczywistość drwi z niej, wsparta wielowiekowymi nawykami” – dodaje.
Konflikt między socjalistami a konserwatystami w momencie odzyskiwania niepodległości w Radomiu przybliża materiał Wojciecha Rodaka. W czasie I wojny światowej Radom znalazł się w strefie kontrolowanej przez wojska austriackie. Po ponad trzech latach okupacji miejscowa ludność traktowała najeźdźców z rosnącą wrogością. W październiku 1918 r. radomska PPS – na czele z doktorem Stanisławem Kelles-Krauzem i mecenasem Romanem Szczawińskim – ponownie się ożywiła. Klęska państw centralnych była oczywista. „Kontrolę nad Radomiem mogli przejąć – z rąk wojsk okupacyjnych – konserwatywni politycy związani z Radą Regencyjną, a przede wszystkim z Narodową Demokracją. Konspiratorzy z PPS postanowili uprzedzić taki krok” – czytamy.
Wspomnienia uczniów niereligijnych szkół żydowskich w II Rzeczpospolitej zawiera materiał Anny Szyby „Klasa świecka”. Prezentowane teksty powstały w trzech niewielkich, wielokulturowych miejscowościach wschodniej Polski, w których większość mieszkańców stanowili Żydzi – w Prużanie, Zdzięciole i Wysokiem Litewskiem. W każdej z tych miejscowości znajdowała się świecka szkoła żydowska z jidysz jako językiem nauczania. Taka szkoła, szczególnie na prowincji, nie skupiała się wyłącznie na pracy z uczniami, ale także na propagowaniu języka i kultury jidysz. „W ten sposób stawała się często ośrodkiem życia kulturalnego w miasteczku” – czytamy.
Wspomnienia uczniów niereligijnych szkół żydowskich w II Rzeczpospolitej zawiera materiał Anny Szyby „Klasa świecka”. Prezentowane teksty powstały w trzech niewielkich, wielokulturowych miejscowościach wschodniej Polski, w których większość mieszkańców stanowili Żydzi – w Prużanie, Zdzięciole i Wysokiem Litewskiem.
W najnowszym wydaniu „Karty” znalazły się także materiały fotograficzne. W materiale „Sztetl Orla” czytelnik może zobaczyć to podlaskie miasteczko na zdjęciach żydowskiego fotografa Dawida Duksina oraz poznać relację ostatniego tamtejszego rabina Noacha Halperina. Zdjęcia przedstawiają Orlę przed kataklizmami – wielkim pożarem i Zagładą. Natomiast materiał „Marsz na Wschód” – przedstawia operację „Barbarossa” zarejestrowaną na kolorowych fotografiach i w dzienniku niemieckiego lekarza i fotografa amatora Hermanna Türka. Czytelnik odnajdzie także materiał Dawida Gudela „Suchowola 1941”, w którym opisana została zbrodnia dokonana w tym podlaskim miasteczku na miejscowych Żydach, w której uczestniczyli także ich polscy sąsiedzi.
Nie żyje Stefan Bratkowski
Czytelnik znajdzie także wspomnienia Stefana Bratkowskiego. W materiale „Zaczyn rewolucyjny” dziennikarz wspomina dzieciństwo, a także studencki ruch rewolucyjny w Krakowie i momentach przełomowych 1956 r. W Krakowie podczas majowych juwenaliów studenckich doszło do pierwszej powojennej demonstracji na tak szeroką skalę – pojawiły się hasła antysystemowe: żądania prawdy oraz zmiany obowiązującej konstytucji. Inicjatorem tych juwenaliów był właśnie Bratkowski.
W najnowszym wydaniu „Karty” znalazły się także wspomnienia Kenta Washingtona – pierwszego czarnoskórego koszykarza w polskiej lidze – o PRL-u w latach 1979–1983, a także Witolda Lilientala o katastrofie lotniczej z grudnia 1927 r. (PAP)
autorka: Anna Kruszyńska
akr/
