Mirosław Chojecki. Fot. PAP/A. Nowak
List otwarty ws. uznania przez IPN zasług Mirosława Chojeckiego jako działacza opozycji w PRL ogłosili historycy związani przed laty z IPN. Instytut ocenił, że nie można odmówić zasług b. opozycjoniście, ale przeszkodą w nadaniu mu formalnego statusu działacza opozycji w PRL są przepisy.
Byli członkowie Kolegium i Rady IPN przesłali w środę mediom list otwarty w sprawie Mirosława Chojeckiego - byłego działacza opozycji demokratycznej w PRL, któremu - jak wynika z ich listu - IPN odmawia uznania zasług dla ruchu wolnościowego w Polsce, co sygnatariusze listu uznali za rzecz zdumiewającą.
"Znamy Mirosława Chojeckiego od wielu lat, niektórzy z nas z nim współpracowali w latach 70. i 80. mając świadomość, że jest on jednym z najważniejszych działaczy Komitetu Obrony Robotników, założycielem Niezależnej Oficyny Wydawniczej, od 1980 r. działaczem +Solidarności+, od 1982 roku do 1989 jednym z przywódców emigracji +Solidarnościowej+ wspomagającym podziemie w kraju sprzętem technicznym do powielania" - czytamy w liście, pod którym podpisali się prof. Andrzej Chojnowski, prof. Antoni Dudek, prof. Andrzej Friszke, dr Andrzej Grajewski, prof. Grzegorz Motyka i prof. Andrzej Paczkowski.
Mirosław Chojecki
Historycy jednoznacznie stwierdzili, m.in. na podstawie analizy dokumentów w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, że Mirosław Chojecki nigdy nie podjął współpracy z organami bezpieczeństwa PRL (taka współpraca byłaby przeszkodą w uznaniu go za działacza opozycji w PRL). Ponadto Chojecki - jak przypomnieli - ujawnił innym działaczom opozycji próbę jego pozyskania przez Służbę Bezpieczeństwa, tymczasem współpraca z SB wymagała zachowania ścisłej tajemnicy.
W liście profesorowie przedstawili okoliczności nieudanej próby werbunku Chojeckiego na tajnego współpracownika Służby Bezpieczeństwa, gdy w 1976 r. pracował w Instytucie Badań Jądrowych. Wśród przedstawionych przez nich archiwaliów - obok notatek służbowych esbeków - jest "Komunikat" Komitetu Obrony Robotników z 30 października 1976 r., w którym opisano zatrzymanie Chojeckiego i jego spotkanie z funkcjonariuszem SB ppor. Z. Skoczylasem.
Chojecki: Po latach bardziej doceniam znaczenie wydarzeń sierpniowych
"W związku z tematyką prac naukowych prowadzonych przez M. Chojeckiego, które stanowią tajemnicę państwową, Chojecki został zmuszony do podpisania oświadczenia, w którym zobowiązał się do informowania Skoczylasa o wszystkim, co mogłoby być szkodliwe dla PRL z punktu widzenia kontrwywiadu. Jednocześnie funkcjonariusze SB grozili Chojeckiemu wyrzuceniem z pracy. 21 października 1976 Chojeckiego usunięto z pracy w trybie natychmiastowym; bezpośrednio po wręczeniu wypowiedzenia został on zatrzymany przez dwóch pracowników SB, a następnie przesłuchiwany przez 13 godzin w Komendzie MO Żoliborz i Komendzie Stołecznej MO. Podczas prób przesłuchania starano się skłonić go do współpracy z SB, a po odmowie szantażowano, twierdząc, że zgodę na to już wyraził podpisując w Radomiu wspomniane oświadczenie" - czytamy w cytowanym przez historyków "Komunikacie" KOR.
Historycy w konkluzji listu, w którym przypomnieli też o zasługach Chojeckiego jako wydawcy w podziemiu, ocenili, że "ignorowanie tych faktów, dowodzących nieprzeciętnej skali aktywności i odwagi Mirosława Chojeckiego, i przedkładanie ponad nią incydentu, który miał miejsce w październiku 1976 r., ale nie miał nigdy charakteru nawiązania współpracy, uważamy za głęboko krzywdzące i niezgodne z zasadami, jakimi miał się kierować Instytut Pamięci Narodowej".
Komitet Obrony Robotników i KSS „KOR”
Do czasu nadania depeszy PAP Instytut Pamięci Narodowej nie przedstawił swojego stanowiska w tej sprawie. Nieoficjalnie IPN zwrócił jedynie uwagę, że adresatem listu historyków powinien być ustawodawca, a nie Instytut, który zobowiązany jest realizować przepisy prawa.
Sprawa dotycząca Mirosława Chojeckiego sięga 2017 r., gdy IPN odrzucił wniosek o nadanie mu "statusu działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych". Kwestia nadania takiego statusu wiązała się z nowelizacją w 2015 r. ustawy o działaczach opozycji w PRL, dzięki której dawni opozycjoniści mogą nie tylko otrzymywać co miesiąc dodatek finansowy w wysokości 400 zł, ale również być należycie uhonorowani.
Powodem nienadania takiego statusu - jak wyjaśniał Instytut - było z jednej strony podpisanie przez Chojeckiego w 1976 r. jako pracownika Instytutu Badań Jądrowych zobowiązania do informowania SB "o faktach szkodliwych dla PRL" (była to wówczas standardowa procedura w tej instytucji, ale obecnie - jak wskazuje IPN - formalnie uniemożliwia to nadanie statusu działacza opozycji w PRL), a z drugiej strony orzecznictwo sądowe, zgodnie z którym Instytut nie może samodzielnie podjąć się oceny prawdziwości danych wydarzeń, które zawarte są w dokumentach. W ocenie IPN, to przepisy powodują, że sam fakt podpisania takiego zobowiązania bez możliwości jego interpretacji przez IPN uniemożliwia nadanie Chojeckiemu statusu działacza.
„Opozycja antyreżimowa w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w latach 1956–1989”
Sprawę tę tłumaczył publicznie prezes IPN Jarosław Szarek, pytany o to w Senacie podczas rozpatrywania informacji o działalności IPN w 2019 r. "Jest kwestią bezdyskusyjną sprawa jego (Mirosława Chojeckiego) zasług w rozbijaniu komunistycznego monopolu prasy, publikacji itd., w zmaganiach z cenzurą" - powiedział Szarek, podkreślając też, że rozmawiał o tej sprawie z Chojeckim i przedstawił mu powody, dla których IPN nie mógł podjąć innej decyzji.
"Do tego obligowały nas zapisy ustawowe" - stwierdził Szarek.
Wcześniej zmiany decyzji w sprawie Chojeckiego domagało się od IPN wielu działaczy opozycji antykomunistycznej. Z kolei sam Chojecki apelował o nowelizację ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej, tak aby - jak pisała o tym w styczniu 2018 r. "Rzeczpospolita" - IPN mógł badać dokumenty bezpieki. "Rozumiem, że prezes IPN nie miał innego wyjścia. Musiał odmówić mi statusu działacza opozycji, przesyłając jednocześnie słowa +podziwu i najwyższego szacunku+, rozumiem, że właśnie za działalność opozycyjną" – cytuje słowa Chojeckiego dziennik.
Norbert Nowotnik (PAP)
nno/ pat/
