Nowa wystawa w Auschwitz, sztuka kobiet w Warszawie, tkanina w Łodzi - oferta muzeów na jesień i zimę

3 października w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zostanie otwarte Kijowskie Biennale, projekt łączący wojnę w Ukrainie z innymi konfliktami w regionie Europy i na Bliskim Wschodzie. Wystawa pt. „Bliski Wschód, daleki Zachód” przedstawiać będzie zarówno prace artystów ukraińskich, jak i m.in. palestyńskich. Opowiada o tym, jak współczesne konflikty i okupacje splatają się z historiami przemocy kolonialnej i ludobójstw. Kuratorzy podważają tradycyjny podział na Wschód i Zachód, wskazując, że przyszłość Europy kształtuje się dziś na jej wschodnich rubieżach. Artyści proponują alternatywne spojrzenie - odrzucają dominację zachodnich narracji i otwierają nowe perspektywy dla Europy. Publiczność zobaczy m.in. instalację ukraińskiego artysty Nikity Kadana bazującą na przykładach prac awangardowych powstałych w Ukrainie.

To niejedyny nowy pokaz przygotowany na jesień przez MSN. 21 listopada rozpocznie się tam duża wystawa historyczna „Kwestia kobieca. 1550–2025”; będzie to przegląd rozwoju ikonografii sztuki kobiet od XVI w. do dzisiaj. Będą mu towarzyszyły cztery mniejsze projekty wystawiennicze prezentujące różne perspektywy wystawiania sztuki feministycznej.

W Warszawie i Wrocławiu

Jeszcze do 21 grudnia w Muzeum Warszawy można się zapoznać z wystawą „Lato, które zmieniło wszystko. Festiwal 1955”. Jej twórcy przedstawiają przygotowania i przebieg festiwalu na tle społecznym, politycznym i kulturowym. Pojawiają się tu takie wątki, jak odwilż polityczna, dekolonizacja Afryki i Azji, koniec doktryny socrealizmu w sztuce, odbudowa Warszawy i znaczenie przestrzeni publicznej stolicy. Na wystawie można oglądać materiały archiwalne, pamiątki, fotografie, socrealistyczne rzeźby i malarstwo, a także współczesne dzieła sztuki.

Muzeum Narodowe w Warszawie otwiera jesienny sezon wystawą „Czarny karnawał. Ensor/Wojtkiewicz”. Ekspozycja powstała we współpracy Polski i Belgii koncentruje się na prekursorach ekspresjonizmu. James Ensor i Witold Wojtkiewicz tworzyli na przełomie XIX i XX w., w swoich pracach poruszali problematykę maskarady, teatru, cyrku, sennych marzeń, erotyki i śmierci. Wyróżnia ich skłonność do fantazji, ironii i groteski, zakorzeniona w modernistycznych kręgach Młodej Belgii i Młodej Polski. Publiczność będzie miała okazję zapoznać się również z obrazami, rysunkami i grafikami innych polskich i belgijskich twórców współczesnych głównym bohaterom ekspozycji.

We Wrocławiu jesienny sezon wystawienniczy w Muzeum Narodowym otworzy ekspozycja pt. „Waldemar Cwenarski. Czułość. Powroty i poszukiwania”, którą od 28 września będzie można zobaczyć w Pawilonie Czterech Kopuł. To wystawa poświęcona legendarnemu malarzowi i rysownikowi Waldemarowi Cwenarskiemu zorganizowana z okazji 100. rocznicy jego urodzin i 70. rocznicy otwarcia Ogólnopolskiej Wystawy Młodej Plastyki „Przeciw wojnie, przeciw faszyzmowi” w warszawskim Arsenale.

Od 1 października po raz kolejny będzie można zobaczyć w gmachu głównym Muzeum Narodowego we Wrocławiu Skarb Średzki. Ten jeden z najcenniejszych skarbów odnalezionych w Europie w XX w. - kolekcja średniowiecznych monet i klejnotów, które należały do monarchów czeskich - będzie prezentowany do końca roku. 9 grudnia otwarta zostanie tam też ekspozycja pt. „Mikroświaty. Obrazy w małych formatach”. Na wystawie będzie można zobaczyć dzieła nieprzekraczające wymiarów 40 na 40 cm takich malarzy, jak Artur Grottger, Jan Matejko, Aleksander Gierymski, Bolesław Biegas, Eugeniusz Geppert, Henryk Stażewski, Stanisław Dębicki, Stanisław Janowski czy Maria Dulębianka.

Z kolei w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu od 25 października prezentowana będzie indywidualna wystawa rzeźbiarza samouka Jana Giejsona. W grudniu natomiast tradycyjne zwiedzający obejrzą tam wystawę szopek bożonarodzeniowych.

W Szczecinie

W Szczecinie od 2 września w Muzeum Narodowym – Centrum Dialogu Przełomy zostanie pokazana m.in. wystawa „ZŁO/EVIL” Lexa Drewinskiego. To 46 plakatów o charakterze antytotalitarnym nawiązujących do istoty i efektów działania totalitaryzmów w XX i XXI w. Wystawie towarzyszy instalacja tego samego artysty pt. „Aleja hańby” stworzona na wzór hollywoodzkiej Alei Gwiazd, która przypomina nazwiska największych zbrodniarzy XX i XXI w.

Jeszcze do 31 października w głównym gmachu MN w Szczecinie można oglądać wystawę „Traumy wojny”. Zorganizowana w 80. rocznicę zakończenia II wojny światowej, nawiązuje do doświadczenia wojny jako jednego z najbardziej traumatyzujących przeżyć egzystencjalnych. Zestawienie obiektów z epoki - militariów, przedmiotów życia codziennego, dokumentów i archiwaliów - ze współczesnymi dziełami sztuki ma inspirować do refleksji nad tym, czy i jakie odczucia wywołuje dziś II wojna, a także jak związane z nią zjawiska są przetwarzane przez współczesnych artystów, aktualną wrażliwość, estetykę i środki wyrazu.

Do 19 kwietnia 2026 roku w Muzeum Narodowym przy Wałach Chrobrego w Szczecinie publiczność ma okazję zobaczyć japońską sztukę na wystawie „Japonia w miniaturze. Kościane netsuke i okimono. Kolekcja Danuty Pawłowskiej-Seydy i Marka Seydy w zbiorach MNS”. Muzeum prezentuje kolekcję azjatyckich figurek wykonanych z kości zwierzęcych, którą w 2022 r. małżeństwo przekazało w darze muzeum. Są tam m.in. rzeźby netsuke, okimono i inro. Każdy z eksponowanych przedmiotów ma inną historię, pełni inne funkcje i pokazuje fragment historii Japonii, pozwala poznać kulturę tego kraju, wierzenia i życie codzienne.

W Łodzi

W poznańskim Muzeum Narodowym natomiast do 18 stycznia 2026 r. prezentowana jest wystawa „Ukryte znaczenia. Motyw wnętrz w sztuce polskiej od XIX do XXI wieku”, na którą składa się ponad 130 obrazów. Widzowie mogą się poruszać w otoczeniu najpiękniejszych salonów, gabinetów, buduarów, jadalni czy dziecięcych pokoi stworzonych na przestrzeni różnych epok – od biedermeieru i realizmu do współczesności. Na ekspozycję składają się dzieła Aleksandra Gierymskiego, Józefa Mehoffera, Konrada Krzyżanowskiego, Wojciecha Weissa, Tytusa Czyżewskiego, Józefa Czapskiego, Jerzego Nowosielskiego, Jarosława Modzelewskiego i Wilhelma Sasnala.

Otwarcie wielu nowych wystaw w najbliższych miesiącach zaplanowały też łódzkie placówki. W Muzeum Miasta Łodzi od 3 października będzie można oglądać ekspozycję „Karski – Margolis – Edelman”. Tych troje wybitnych łodzian walczyło o godność i prawa człowieka w czasie największej próby, jaką była II wojna światowa i zagłada Żydów. Z kolei wystawa „Łodzianki inicjatorki” w połowie listopada będzie kluczowym punktem obchodów Roku Łodzianek Inicjatorek. Jej bohaterkami będą kobiety, które kształtowały oblicze Łodzi, m.in. Katarzyna Kobro, Michalina Wisłocka, Irena Tuwim czy Zofia Hertz. Zaprezentowane zostaną biografie i twórcze dokonania ponad stu kobiet.

Muzeum Sztuki w Łodzi zaplanowało wystawę o relacjach polsko-wietnamskich i obecności kultury Wietnamu w świadomości ludzi Zachodu -„Nguyen Quoc Thanha i Nha San Collective” (od 3 października) i wystawę ukazującą twórczość Jerzego Trelińskiego, artysty i pedagoga związanego z Akademią Sztuk Pięknych w Łodzi – „Jerzy Treliński - wystawa indywidualna” (od 21 listopada). Powróci tu również wystawa stałej kolekcji sztuki XX i XXI w. „Sposoby widzenia” (od 17 października).

Muzeum Włókiennictwa w Łodzi przygotowuje się do 18. Międzynarodowego Triennale Tkaniny – największego i najstarszego na świecie wydarzenia poświęconego sztuce tkaniny współczesnej. Tegoroczna edycja (od 11 października) będzie miała szczególny wymiar, ponieważ Triennale obchodzi 50-lecie. Głównym punktem będzie wystawa „Dekonstrukcja/Rekonstrukcja” i towarzysząca jej ekspozycja „Portale rizomatyczne: drogi poznania” oraz instalacja artystyczna „Tkająca inteligencja”. Zaplanowano też spotkania z artystami, debaty, warsztaty i projekty edukacyjne.

Jesienią dużo będzie się działo także w EC1 Łódź-Miasto Kultury. W planach różnych instytucji działających w tym kompleksie są filmowe premiery i festiwale, widowiska naukowe, wydarzenia edukacyjne oraz nowe wystawy komiksowe i artystyczne. W ramach 36. edycji Międzynarodowego Festiwalu Komiksu i Gier w Centrum Komiksu i Narracji Interaktywnej otwarta zostanie monograficzna wystawa „TRUST the Process” łódzkiego ilustratora, grafika i jednego z najważniejszych twórców współczesnego polskiego komiksu Przemysława Truścińskiego.

Na Śląsku

Do odwiedzin zapraszają także śląskie instytucje. Na początku września Muzeum Śląskie w Katowicach ponownie udostępniło zwiedzającym Galerię Polskiej Sztuki Nowoczesnej 1800-1945 oraz wystawę „Poza Edenem. Sztuka współczesna ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach”. Do 25 stycznia 2026 r. otwarta jest wystawa „Etnoalternatywa. Nowe spojrzenie na modę ludową”, na której zaprezentowano m.in. współczesne aranżacje tradycyjnych strojów ludowych z Górnego Śląska.

Muzeum Górnośląskie w Bytomiu zapowiedziało otwarcie wystawy „Od dinozaurów do człowieka. Historia życia na Ziemi” 19 września, a 17 października „Co cię nie zabije, to cię wzmocni. Dawna medycyna ludowa”. Obie zostaną zaprezentowane w tzw. zameczku przy ul. Wojciecha Korfantego.

W Malopolsce

Ważnym wydarzeniem będzie otwarta najpóźniej w grudniu pierwsza z trzech części nowej wystawy głównej w Muzeum Auschwitz. Przybliży los około 400 tys. więźniów niemieckiego obozu. Osią narracji jest polityka dehumanizacji realizowana przez załogę SS. Na ekspozycji będzie można zobaczyć m.in. rysunki i obrazy potajemnie tworzone przez więźniów w obozie, dokumenty zawierające ich dane oraz fotografie wykonane podczas rejestracji. Docelowo ta część będzie kończyła całą ekspozycję główną. W kolejnych latach otwarte zostaną pozostałe dwie części: w 2027 r. poświęcona Zagładzie oraz w 2030 r. opisująca obóz jako instytucję.

W Krakowie zaś Muzeum Narodowe na wystawie „Lwowianki” prezentuje 15 biografii artystek, których życie i twórczość splotły się z nowoczesną historią Lwowa - wojną, Zagładą, masowymi przesiedleniami i rozpadem granic państwowych. Ekspozycja skupia ponad 20 prac nieznanych dotąd szerokiej publiczności, różnorodnych pod względem treści i technik wykonania. Wśród nich są obrazy olejne, rzeźby, fotografie, a także techniki cyfrowe. Ekspozycję można oglądać do 1 marca 2026 r.

Muzeum Nikifora w Krynicy-Zdroju jeszcze do 23 listopada zaprasza na pokaz „Dwurnik - Drowniak. Inspiracje” - o relacji między twórczością łemkowskiego artysty nieprofesjonalnego Nikifora i jednego z najbardziej rozpoznawalnych współczesnych polskich malarzy Edwarda Dwurnika.

W Lublinie, Toruniu, Bydgoszczy, Trójmieście 

W Muzeum Narodowym w Lublinie na koniec listopada planowana jest wystawa pt. „Monachijczycy. Gierymscy, Stryjeńska, Wierusz-Kowalski, Chełmoński i inni” prezentująca dorobek polskich malarzy pobierających naukę w Monachium. Na ekspozycji znajdzie się ponad 250 obrazów 67 artystów, m.in. Teodora Axentowicza, Adama Chmielowskiego, Ludomira Benedyktowicza, Olgi Boznańskiej, Józefa Brandta, Maurycego Gottlieba. Celem ekspozycji jest przedstawienie środowiska monachijskiego malarzy i jego znaczenia dla kształtowania nowych nurtów w sztuce europejskiej II poł. XIX i początku XX w.

Trójmiejskie instytucje także zapraszają publiczność do udziału w przygotowanych na jesień i zimę wydarzeniach. Od 19 września w Muzeum Narodowym w Gdańsku odbędzie się prezentacja twórczości Bruno Paetscha, gdańskiego artysty związanego z modernizmem i ekspresjonizmem. Będzie to trzecia odsłona cyklu „Osiem i pół tygodnia”, który prezentuje grafiki i rysunki z kolekcji muzeum.

Pod koniec września w Muzeum Miasta Gdyni w trakcie 50. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych zostanie zaprezentowana wystawa „Na fali czasu” pokazująca 50 lat historii festiwalu, m.in. niepublikowane dokumenty, pamiątki, zdjęcia czy nagrody.

Do końca roku warto się także wybrać do Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu na wystawę „Bill Viola: Visions of Time / Wizje Czasu” towarzyszącą zaplanowanemu na listopad 33. Międzynarodowemu Festiwalowi Filmowemu EnergaCAMERIMAGE. Ekspozycja została podzielona na dwie części - wczesnych prac artysty prezentowanych w CSW oraz późniejszych, w siedzibie Fundacji Tumult. Viola to jeden z najważniejszych przedstawicieli sztuki nowych mediów XX wieku - jego prace wideo-art oparte są na studiach filozoficznych i analizach dzieł dawnych mistrzów malarstwa.

Natomiast w Galerii Sztuki Nowoczesnej Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy od 19 września do 19 listopada odbędzie się 11. edycja Vintage Photo Festivalu. Będzie można tu zobaczyć wystawę „A Dual Gaze” prezentującą - po raz pierwszy w Polsce - wspólny dorobek fotografa Helmuta Newtona i jego żony June Newton (znanej pod pseudonimem Alice Springs). To wizualna podróż przez świat sztuki, mody i kultury XX wieku, a także przez bardziej intymny wymiar życia artystów, dzięki ich portretom i autoportretom. (PAP)

zzp/ pdo/ rpo/ bap/ szf/ ren/ pm/ miś/