Prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Jarosław Szarek (L) i dyrektor oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie Marcin Krzysztofik (2L) podczas uroczystości złożenia kwiatów przed pomnikiem Świdnickiego Lipca. Fot. PAP/W. Jargiło
Strajk w WSK PZL Świdnik i porozumienie z władzą podpisane w lipcu 1980 r. były kamykiem, który ruszył lawinę – mówił prezes IPN Jarosław Szarek w Świdniku (Lubelskie) podczas obchodów 40. rocznicy wybuchu strajków, nazwanych Lubelskim Lipcem '80.
Szarek uczestniczył w sobotę w uroczystości upamiętnienia wybuchu strajku robotników w WSK PZL Świdnik w 1980 r., który zapoczątkował falę strajków w całym regionie, poprzedzających protesty na Wybrzeżu i podpisanie porozumień o utworzeniu niezależnych związków zawodowych.
Prezes IPN powiedział, że w podręcznikach szkolnych znajdują się zdjęcia, a w kronikach filmowych są zapisy z podpisania Porozumień sierpniowych (zawartych przez rząd PRL z komitetami strajkowymi) w Gdańsku, Szczecinie, Jastrzębiu-Zdroju, Dąbrowie Górniczej. „To obrazy znane na całym świecie, ale tych porozumień nie byłoby, gdyby nie to pierwsze porozumienie podpisane tutaj w Świdniku 11 lipca 1980 r. tuż przed godziną 18” – podkreślił.
W Mielcu otwarto wystawę „Tu rodziła się Solidarność”
„To kilkutysięczna załoga zakładów w Świdniku zmusiła władze komunistyczne do ustępstwa. Była pierwszym kamykiem, który ruszył lawinę. Za kilka dni stanęła większość zakładów w Lublinie. Władza już nie mogła przemilczeć tego protestu. Dwa miesiące później strajkowały setki tysięcy ludzi, a kilka miesięcy później była blisko 10-milionowa Solidarność. Ale na początku było porozumienie w Świdniku” – powiedział Szarek.
Prezes IPN zaznaczył, że początkowo strajk był „walką socjalną”, ale bardzo szybko ten protest o godność człowieka pracy nabrał także innego znaczenia, stał się walką o wolność słowa, o prawdę, o sprawiedliwość i te uniwersalne wartości stały się siłą Solidarności. „Solidarność przyniosła wolność milionom ludzi zniewolonych przez system komunistyczny, bez Solidarności nie byłoby upadku Związku Sowieckiego. To zasługa również załogi świdnickiej, mieszkańców Świdnika” – dodał Szarek.
Wiceminister aktywów państwowych Artur Soboń przypomniał, że miasto Świdnik powstało dzięki rozpoczęciu tutaj po II wojnie światowej produkcji lotniczej. „Świdnik miał być miastem ateistycznym, bez tożsamości, miastem, które miało nie mieć nawet świątyni. Ale to właśnie Świdnik stał się tym miejscem, które umiłowało wolność, stało się początkiem wielkich zmian, które symbolizuje Solidarność” – podkreślił.
40 lat temu wybuchły strajki świdnickie i lubelskie
Wojewoda lubelski Lech Sprawka apelował, aby w pamięci o „marszu Solidarności ku wolności” 1980 roku były obecne także wydarzenia Lubelskiego Lipca, które jego zdaniem były jak szpica czołowa awangardy maszerujących wojsk, czyli oddział, który poprzedza, ubezpiecza siły główne i „rozpoznaje bojem”. „Oni (strajkujący robotnicy – PAP) szli w nieznane. Nie wiadomo było, jaka będzie reakcja władz, jakie będzie zainteresowanie ze strony innych sfer społeczeństwa, a mimo to podjęli ten trud” – mówił Sprawka.
Związkowcy z Solidarności, przedstawiciele władz różnych szczebli i różnych instytucji złożyli kwiaty pod pomnikiem upamiętniającym wydarzenia "Świdnickiego Lipca", na terenie zakładów PZL Świdnik. Potem wzięli udział we mszy świętej. Obchodom towarzyszył też koncert Norberta „Smoły” Smolińskiego.
Strajk w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL Świdnik wybuchł 8 lipca 1980 r. Jego bezpośrednim powodem była podwyżka cen w zakładowej stołówce, dlatego mówiono później, że w Świdniku „zaczęło się od kotleta”. Robotnicy przychodzili do zakładu, ale nie pracowali. Porządku pilnowała robotnicza straż. Trwały wiece, rozmowy z przedstawicielami dyrekcji i władz z Lublina, a także z Warszawy.
Czwartego dnia podpisano porozumienie. Pracownicy dostali podwyżkę płac i zapewnienie, że zaopatrzenie w Świdniku będzie lepsze. Za okres strajku zapłacono im średnie wynagrodzenie. Władze zobowiązały się, że nie będą wyciągać żadnych konsekwencji w stosunku do strajkujących. Robotnicy mieli odpracować straty powstałe z powodu strajku. Było to pierwsze w PRL porozumienie władz ze strajkującymi robotnikami.
Strajk w zakładzie w Świdniku zapoczątkował falę protestów na Lubelszczyźnie, które potem nazwano Lubelskim Lipcem 1980. W całym regionie łącznie zastrajkowało ponad 150 zakładów i około 40 tys. ich pracowników. W Lublinie stanął m.in. węzeł kolejowy i komunikacja miejska. Robotnicy domagali się podwyżek, poprawy warunków socjalno-bytowych, ale też zmniejszenia biurokracji, likwidacji korupcji i przywilejów dla rządzących. W niektórych zakładach żądali nowych wyborów do władz związków zawodowych, niezależnych rad pracowniczych, wolnej prasy.
Protesty na Lubelszczyźnie trwały ponad dwa tygodnie – do 25 lipca. Wkrótce po ich wygaśnięciu rozpoczęły się strajki na Wybrzeżu, które doprowadziły do podpisania porozumień o utworzeniu niezależnych związków zawodowych.(PAP)
Autorka: Renata Chrzanowska
ren/ pat/
