Wyjazd żołnierzy i sprzętu wojskowego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej z Polski. Kęszyca, 05.1993. Fot. PAP/R. Janowski
Oddziały armii rosyjskiej stacjonujące w Polsce od 1945 do 1993 r. liczyły 56 tys. żołnierzy i zajmowały teren większy od powierzchni polskiej części Puszczy Białowieskiej. Na terenie PRL znajdowały się także trzy specjalne obiekty wyposażone w sowiecką broń jądrową.
Miejsca stacjonowania armii sowieckiej w Polsce były utajnione i odizolowane od otoczenia. Borne Sulinowo (Zachodniopomorskie), w którym stacjonowała ponad 15 tys. żołnierzy - dywizja, dwa pułki zmechanizowane, pułk oraz batalion czołgów, pułk artylerii oraz inne jednostki oficjalnie figurowało na mapach PRL jako bezimienny "teren leśny". Dopiero 5 czerwca 1993 r., odbyło się oficjalne otwarcie Bornego Sulinowa, a trzy miesiące później Rada Ministrów RP nadała mu status miasta. Sowieckie dowództwo ograniczało do minimum kontakty oficerów i żołnierzy PGW z polską ludnością. Oddziały wchodzące w skład PG brały udział we wspólnych ćwiczeniach wojsk Układu Warszawskiego odbywających się regularnie w latach 60. i 70. m.in. na poligonach w Świętoszowie i Żaganiu.
30 lat temu pożegnano ostatnich żołnierzy rosyjskich stacjonujących w Polsce
Do największych jednostek sowieckich stacjonujących na terenie Polski należały: 6. Gwardyjska Witebsko-Nowogrodzka Dywizja Zmechanizowana w Bornem Sulinowie, 20. Zwienigorodzka Dywizja Pancerna, Dywizja Pancerna wraz z podległymi jednostkami w Świętoszowie, 114. Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych w Legnicy. Głównymi siłami lotnictwa bojowego ZSRS była: 149. Dywizja Lotnictwa Bombowego (Szprotawa), 239. Baranowicka Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego stacjonująca w Kluczewie k. Stargardu Szczecińskiego, a także liczne samodzielne pułki i eskadry stacjonujące w rejonie Brzegu, Legnicy, Kołobrzegu i Szprotawy. W największych garnizonach znajdowały się osiedla mieszkaniowe, sklepy, piekarnie, szkoły, kina oraz obiekty sportowe użytkowane wyłącznie przez żołnierzy PGW i ich rodziny.
Jednostki sowieckie stacjonowały także m.in. w Czeremsze, Dębicy, Białogardzie, Burzykowie, Chojnie, Oławie, Rembertowie i Żaganiu oraz kilkudziesięciu innych lokalizacjach na terenie obecnych 10 województw oraz 44 gmin. Na początku lat 90. na terytorium Polski było łącznie 59 sowieckich (rosyjskich) garnizonów stacjonujących głównie w północnozachodnich i południowozachodnich województwach. Całkowity obszar użytkowany przez oddziały PGW miał powierzchnię ponad 70 tys. hektarów. Dla porównania powierzchnia polskiej części Puszczy Białowieskiej wynosi 62 tys. ha.
Czulicki podaje, że od początku lat 70. na terenie Polski znajdowały się trzy specjalne obiekty Północnej Grupy Wojsk wyposażone w broń jądrową - Podborsk koło Białogardu (obiekt 3001), Brzeźnica-Kolonia koło Bornego Sulinowa (obiekt 3002) oraz Wędrzyn (Templewo) koło Trzemeszna (obiekt 3003). Składowano tam ładunki jądrowe o różnej mocy i przeznaczeniu.
Według autora sporządzonego dla Biura Bezpieczeństwa Narodowego opracowania "Wybrane aspekty pobytu Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej w Polsce w latach 1945–1993 oraz wykorzystanie infrastruktury po jednostkach Armii Radzieckiej po 1993" , Macieja Czulickiego, Sowieci mieli poligony w Świętoszowie, Wędrzynie, Bornem Sulinowie, Świdnicy-Witoszowie, Przemkowie-Trzebieniu i Przemkowie Północ, Dobrowie i Świnoujściu. Ponadto wykorzystywali 15 lotnisk wojskowych - w tym sześć zapasowych użytkowanych wspólnie z polskimi siłami powietrznymi - 23 bocznice kolejowe o łącznej długości ponad 64 km. Flota Bałtycka Marynarki Wojennej ZSRS użytkowała trzy hektary portowych nabrzeży z dwoma wydzielonymi basenami portowymi w Świnoujściu i korzystała z ponad czterech kilometrów wybrzeża morskiego.
Czulicki podaje, że od początku lat 70. na terenie Polski znajdowały się trzy specjalne obiekty Północnej Grupy Wojsk wyposażone w broń jądrową - Podborsk koło Białogardu (obiekt 3001), Brzeźnica-Kolonia koło Bornego Sulinowa (obiekt 3002) oraz Wędrzyn (Templewo) koło Trzemeszna (obiekt 3003). Składowano tam ładunki jądrowe o różnej mocy i przeznaczeniu, które były nadzorowane przez oddziały sowieckie i miały być przekazane wyznaczonym jednostkom Wojska Polskiego przed lub po wybuchu konfliktu zbrojnego z NATO. Magazynowano tam m.in. 14 głowic jądrowych o mocy 500 kiloton, 35 głowic o mocy 200 kiloton oraz 36 bomb lotniczych 0,5 - 200 kiloton. Składy ładunków jądrowych znajdowały się także na lotniskach w Kołobrzegu-Bagiczu, Chojnie i Szprotawie. Broń jądrową wycofano z terytorium Polski pod koniec lat 80.
W 1984 r. nastąpiła reorganizacja struktur armii ZSRS: utworzono trzy główne dowództwa kierunków operacyjnych: Zachodniego, Południowo-Zachodniego i Południowego, zaś dowództwo PGW przeniesiono z Legnicy do Świdnicy. Pod koniec lat 80. dowódcami PGW byli: gen. lejt. Iwan Korbutow (1987-89), gen. lejt. Wiktor Dubynin (1989-92) i od czerwca 1992 do września 1993 - gen. lejt. Leonid Kowalew. (PAP)
autor: Maciej Replewicz
mr/ pat/
