Tablicę upamiętniającą wiec założycielski Niezależnego Zrzeszenia Studentów (NZS) w Krakowie, który odbył się 22 września 1980 roku, odsłonięto w środę na ścianie Collegium Broscianum Uniwersytetu Jagiellońskiego przy ul. Grodzkiej 52.
Z inicjatywą upamiętnienia wydarzenia sprzed 40 lat wyszło Stowarzyszenie NZS 1980. Tablicę ufundował Uniwersytet Jagielloński.
"Zależy nam, żeby kolejne pokolenia studentów i pracowników uczelni miały świadomość, że w tym miejscu rozgrała się pewna historyczna rzecz: około 500 - a według niektórych danych nawet – 700 osób z różnych krakowskich uczelni zgromadziło się tutaj, żeby zaprojektować powstanie Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Towarzyszyło temu przekonanie, że bez niezależnych związków studenckich nie ma mowy o autonomii uczelni, o prawach studentów i uniezależnieniu się od partii" - powiedział PAP rektor UJ prof. Jacek Popiel. Dodał, że na środowej uroczystości odsłonięcia tablicy zgromadzili się ludzie o różnych poglądach, którzy wtedy byli razem.
Adam Kalita reprezentujący Stowarzyszenie NZS 1980 podkreślił, że jego działaczom zależało na upamiętnieniu wiecu, bo coraz mniej jest osób, które w nim uczestniczyły. "Zależy nam, żeby pamiętać, że była Solidarność, że był NZS, który istnieje do dziś i pomyśleliśmy przy okazji 40. rocznicy, że dobrze by było, żeby na terenie uniwersytetu była pamiątka po tych wydarzeniach" – mówił Kalita.
"To było największe święto wolności w moim życiu. Nigdy wcześniej i nigdy później nie było takiego dnia jak ten. Przez Collegium Broscianum przetoczyła się iskra, która spowodowała wybuch radości z wolności, którą zaczęliśmy się wtedy cieszyć" – wspominał wiec założycielski NZS senator Bogdan Klich. Dodał, że w Krakowie gościł wtedy alternatywny The Living Theatre i odbył się happening z udziałem studentów. Jak wskazał Klich, mimo że wiec założycielski Zrzeszenia odbywał się pod koniec studenckich wakacji przyszło na niego bardzo wiele osób i obecni byli przedstawiciele wszystkich krakowskich uczelni, nawet tych mniej aktywnych w działalności opozycyjnej. Pierwszym przewodniczącym NZS w Krakowie został Jarosław Zadencki.
22 września 1980 roku przed Collegium Broscianum UJ przy ulicy Grodzkiej studenci zwołali wiec nowej, niezależnej organizacji, która miała przełamać monopol podporządkowanego PZPR Socjalistycznego Związku Studentów Polskich. Jednocześnie organizowano spotkania, których celem było doprowadzenie do powstania jednej, ogólnopolskiej, niezależnej organizacji studenckiej.
Krakowscy studenci opowiadali się za rejestracją poszczególnych organizacji na szczeblu uczelni z odrębnymi statutami, a następnie powołaniem ich federacji, co nie zyskało jednak poparcia przedstawicieli innych szkół wyższych. Młodzi ludzie z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Politechniki Krakowskiej, Akademii Medycznej oraz Akademii Rolniczej złożyli do rejestracji osobne statuty uczelniane. Ostatecznie dopiero w styczniu 1981 roku reprezentanci krakowskich szkół wyższych znaleźli się w Ogólnopolskim Komitecie Założycielskim.
Kraków stał się wkrótce jednym z jego najsilniejszych ośrodków działania NZS. NZS prowadził nie tylko działalność organizacyjną, ale także oświatową – zorganizował Klub Myśli Patriotycznej "Jagiellonia", wydawał pisma, powołał wydawnictwo.
I Zjazd NZS odbył się w kwietniu 1981 roku w Krakowie. 264 delegatów reprezentujących 80 tysięcy członków z 77 uczelni wybrało na nim Krajową Komisję Koordynacyjną NZS, desygnując na jej przewodniczącego studenta UJ – Jarosława Guzego. Członkami KKK NZS z Krakowa zostali także: Bogdan Klich (z AM) oraz Jan Maria Rokita i Jacek Rakowiecki (obaj z UJ).
Niezależne Zrzeszenie Studentów aktywnie zaangażowało się w obronę więźniów politycznych, inicjowało zbieranie podpisów pod listami protestacyjnymi, organizowało akcje plakatowe. Zrzeszenie koncentrowało się na zmaganiach na rzecz samorządności i autonomii uczelni wyższych. Domagano się nowej ustawy o szkolnictwie wyższym, dopuszczenia reprezentacji młodzieży akademickiej do ciał kolegialnych, zaprzestania indoktrynacji ideologią komunistyczną. Krakowski NZS współorganizował także "biały marsz", zakończony mszą św. w intencji rannego w zamachu Ojca Świętego Jana Pawła II. 17 maja 1981 roku z krakowskich Błoń na Rynek Główny przeszło około kilkaset tysięcy ubranych na biało studentów i mieszkańców Krakowa.
12 listopada 1981 roku na uczelniach krakowskich, podobnie jak w pozostałych ośrodkach akademickich, rozpoczęły się strajki okupacyjne, solidaryzujące się ze studentami Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Radomiu, gdzie w sposób niedemokratyczny przeprowadzono wybór rektora. Protest ten zakończył się tuż przed wprowadzeniem stanu wojennego.(PAP)
autor: Małgorzata Wosion
wos/ pat/
