Teren b. niemieckiego obozu koncentracyjnego Plaszow. Fot. PAP/J. Bednarczyk
W 2020 roku odnowiono pomnik-krzyż na terenie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu pracy i koncentracyjnego Plaszow i pozyskano dwa cenne obiekty związane z historią tego miejsca: różaniec z chleba wykonany w obozie przez anonimowego więźnia oraz skórzany pejcz.
Od 1 stycznia rozpoczęło działalność Muzeum - Miejsce Pamięci KL Plaszow w Krakowie. Nowa samorządowa instytucja kultury (w organizacji) jest współprowadzona przez gminę Kraków i Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Instytucją zarządza Muzeum Krakowa. Zakończenie prac nad upamiętnieniem wraz z otwarciem wystawy stałej na terenie byłego obozu potrwa około pięciu lat.
Muzeum Krakowa, prowadzące od 2016 r. działania badawcze i edukacyjne dot. KL Plaszow, opublikowało właśnie raport, podsumowujący prace, które udało się przeprowadzić w 2020 roku.
Trwa dokumentacja artefaktów znalezionych na terenie byłego KL Plaszow
"Z powodu pandemii rok 2020 nie był dla nas łatwy. Przede wszystkim dlatego, że nie mogliśmy oprowadzać po terenie obozu odwiedzających. Tymczasem doświadczenie pobytu w miejscu pamięci jest kluczowe dla całego procesu edukacji. Ono jest klamrą, która domyka wiedzę przekazaną przez historyków, pochodzącą ze źródeł czy kontaktu z zabytkami. Dlatego na 2021 rok przenieśliśmy część projektu edukacyjnego z udziałem licealistów" – powiedziała PAP Marta Śmietana, kierownik Pracowni Muzeum - Miejsca Pamięci KL Plaszow.
Wiosną zeszłego roku zakończyły się konsultacje społeczne dotyczące przyszłego kształtu Muzeum - Miejsca Pamięci KL Plaszow. Mieszkańcy sygnalizowali podczas konsultacji, że choć są za upamiętnieniem KL Plaszow i jego więźniów, znają historię tego miejsca, to sprzeciwiają się wygrodzeniu tego terenu, obawiają się także znacznego zwiększenia ruchu turystycznego, komercjalizacji i tego, że nie będą już mieli dostępu do miejsca, po którym do tej pory spacerowali.
"Odpowiedzi mieszkańców na proponowany kształt przyszłego muzeum były dla nas zaskoczeniem, bowiem wielu z nich wyrażało sprzeciw wobec naszej koncepcji. Mimo wszystko jednak widzę w reakcji krakowian pozytywny znak. Skoro pamięć i jej wizja nie jest im obojętna, to praca na tym polu ma wciąż ogromne znaczenie. Tym bardziej, gdy jest wyzwaniem, jak to ma miejsce w przypadku KL Plaszow. Dlatego mam nadzieję, że w przyszłości mieszkańcy Krakowa będą wraz z nami stać na straży pamięci ofiar obozu i bólu, jaki im zadawano, oraz przestrzegać przed złem, które urzeczywistniło się w tym niezwykle istotnym miejscu" – napisał w raporcie dyrektor Muzeum Krakowa Michał Niezabitowski.
Niemieckie obozy zagłady i obozy koncentracyjne
W 2020 roku część zabytków archeologicznych, pozyskanych w latach 2017-18, została decyzją Małopolskiego Konserwatora Zabytków przekazana na własność Muzeum Krakowa. Zostały one opracowane i wpisane do ksiąg inwentarzowych muzeum - to zbiór liczący 6 tys. 982 obiekty. Obecnie trwa opracowanie drugiej partii zabytków - 6 tys. 748 obiektów odkrytych podczas badań wykopaliskowych i sondażowych w 2018 i 2019 roku.
"Zabytki pozyskane w trakcie prac archeologicznych podlegają wyłącznie konserwacji zachowawczej. Nie przywraca im się pierwotnego piękna, tylko prowadzi działania powstrzymujące proces niszczenia. Zatem zachowujemy je w kształcie, jaki miały w momencie ich wydobycia" – wyjaśniła Marta Śmietana. Proces konserwacji obiektów odkrytych na terenie KL Plaszow rozpoczął się w 2019 roku – poddano wówczas renowacji 435 zabytków znalezionych na terenie byłego obozu, w 2020 roku podjęto prace nad kolejną partią ponad 1 tys. obiektów.
Pod koniec roku na terenie poobozowym przeprowadzono renowację krzyża-pomnika ustawionego w 1946 roku i upamiętniającego drugie miejsce straceń więźniów KL Plaszow, tak zwaną H-Górkę.
W zeszłym roku Muzeum Krakowa otrzymało także dwa cenne dary związane z historią KL Plaszow. W lutym przekazano różaniec z chleba wykonany w obozie przez anonimowego więźnia, który trafił później do innego osadzonego w KL Plaszow - prof. UJ Antoniego Wrzoska. Jest to pierwszy obiekt wytworzony w KL Plaszow, który został przekazany przez rodzinę więźnia do zbiorów muzeum. Z kolei w sierpniu 2020 roku MHK otrzymało skórzany pejcz, odnaleziony przez ofiarodawcę w prywatnym domu w Kłaju, gdzie w czasie drugiej wojny światowej mieszkali obozowi strażnicy.
Wirtualne zwiedzanie terenu dawnego KL Plaszow – możliwe od niedzieli
W 2020 roku wykonano wydruki 3D pięciu budynków obozowych: hali przedpogrzebowej nowego cmentarza, łaźni obozowej, piekarni, baraku nr 24 oraz Szarego Domu. Przygotowano również makietę 3D przedstawiającą teren KL Plaszow z połowy 1944 roku - jej odlana w metalu wersja będzie docelowo prezentowana na terenie przyszłego muzeum.
Dzięki pomocy Lili Haber - przewodniczącej Związku Krakowian w Izraelu – udało się nawiązać korespondencję z byłymi więźniami obozu i uzupełnić zasoby Archiwum Cyfrowego KL Plaszow o cenne informacje, pochodzące z archiwów rodzinnych i bezpośrednich relacji osadzonych i ich bliskich.
Niemiecki nazistowski obóz Plaszow został założony w październiku 1942 r. na terenie dwóch cmentarzy żydowskich. Na początku funkcjonował jako obóz pracy, a w styczniu 1944 r. obóz został przekształcony w koncentracyjny. Obóz stale powiększano, z kilkunastu hektarów rozrósł się do 80. Szacuje się, że przez cały okres jego funkcjonowania Niemcy więzili w nim około 30-40 tys. osób, a zamordowali - ok. 5 tys. Prochy ofiar rozsypano na terenie obozu.(PAP)
autor: Małgorzata Wosion-Czoba
wos/ pat/
