Warszawa, 18.04.2023. Pokaz archiwaliów „Żegoty” podczas otwarcia wystawy „Żegota. Rada Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj. Dokumenty 1942–1944 i ich konserwacja”, zorganizowanej przez Archiwum Akt Nowych i Polską Fundację Narodową. Fot. PAP/P. Supernak
Materiały archiwalne Rady Pomocy Żydom „Żegota” przy Delegaturze Rządu RP na Kraj dot. m.in. Powstania w getcie warszawskim, zaprezentowano we wtorek w siedzibie Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Na frontowym ogrodzeniu AAN otwarto także plenerową wystawę nt. „Żegoty”.
We wtorek, w przeddzień 80. rocznicy wybuchu Powstania w getcie warszawskim, w siedzibie Archiwum Akt Nowych w Warszawie odbyła się konferencja poświęcona wspólnemu projektowi Archiwum Akt Nowych i Polskiej Fundacji Narodowej – dotyczącemu zabezpieczenia i konserwacji unikatowych materiałów archiwalnych Rady Pomocy Żydom "Żegota" przy Delegaturze Rządu RP na Kraj, dotyczących m.in. Powstania w getcie warszawskim.
Konferencja była połączona z otwarciem tematycznej plenerowej wystawy zrealizowanej dzięki współpracy AAN i PFN oraz pokazem materiałów archiwalnych Rady Pomocy Żydom "Żegota" przy Delegaturze Rządu RP na Kraj.
Uratowani przez "Żegotę"
"Dokumenty obrazują wysiłek struktur Polskiego Państwa Podziemnego w dziele zdobywania informacji na temat walk prowadzonych w getcie, także informacji zbieranych przez Radę Pomocy Żydom +Żegota+. Informacji, które były następnie przesyłane do Departamentu Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu, a stamtąd do polskich władz na emigracji w Londynie. Co też jest wyszczególnione na górze dokumentów, ołówkiem, w postaci zapisu i skrótu. Są to dokumenty podstawowe, oryginalne, bardzo rzadkie i pokazujące ten duży wysiłek organizacyjny nie tylko Armii Krajowej, ale także innych struktur Polskiego Państwa Podziemnego" - powiedział dyrektor Archiwum Akt Nowych Mariusz Olczak.
Wskazał, że wyjątkowymi dokumentami, które można zobaczyć w oryginale, są te stanowiące Radę Pomocy Żydom. "Widzimy te główne postaci Rady Pomocy Żydom. Warto podkreślić, że są to postaci, które zmarły wiele lat temu, więc obecnemu pokoleniu są znane w mniejszym stopniu - jak Julian Grobelny, pierwszy przewodniczący +Żegoty+" - zwrócił uwagę Olczak.
"Warto podkreślić, że dokumenty z tamtego okresu pokazują te najważniejsze osoby, najbardziej aktywne, te, które powinny występować na kartach historii" - dodał.
Prezes Zarządu Polskiej Fundacji Narodowej Marcin Zarzecki podkreślił, że "mamy zobowiązanie moralne, aby mówić o twórcach +Żegoty+, aby mówić o osobach, które tworzyły ten niesamowity, organizacyjny twór".
„To była jedyna rządowa struktura organizacyjna w krajach okupowanych przez Niemcy, która zajmowała się w sposób systematyczny pomocą udzielaną ludności żydowskiej” – wskazał prezes zarządu Polskiej Fundacji Narodowej Marcin Zarzecki.
"To była jedyna rządowa struktura organizacyjna w krajach okupowanych przez Niemcy, która zajmowała się w sposób systematyczny pomocą udzielaną ludności żydowskiej" - wskazał.
Przypomniał, że Rada Pomocy Żydom "Żegota" prowadziła pięć rodzajów pomocy - legalizacyjną (ponad 50 tys. zdobytych metryk chrztu), finansową, mieszkaniową, lekarską oraz dziecięcą, czyli pomoc dzieciom żydowskim.
"Naszym zobowiązaniem jest przedstawiać ten bardzo ważny element funkcjonowania Polskiego Państwa Podziemnego. Naszym zobowiązaniem jest dostarczać miarodajnych, źródłowych informacji badaczom, tak aby ta szara strefa empiryczna, która wcześniej funkcjonowała w obszarze badań historycznych, została wypełniona" - mówił prezes zarządu PFN.
Ekspozycja przybliża odbiorcom podstawowe informacje na temat organizacji, przedstawia ludzi, którzy ją tworzyli, pozwala zapoznać się ze sposobami pomocy udzielanej Żydom pod niemiecką okupacją, a także zapamiętać najważniejsze informacje dotyczące "Żegoty".
Ponadto część wystawy stanowi prezentacja procesu konserwacji dokumentów wytworzonych przez "Żegotę" w okresie jej działania. Polska Fundacja Narodowa sfinansowała proces konserwacji tychże dokumentów, a także anglojęzyczną wersję publikacji "Żegota. Dokumenty 1942-1944". Pozycja dystrybuowana jest do zagranicznych ośrodków akademickich.
Wydarzenie stanowi część obchodów 80. rocznicy Powstania w getcie warszawskim.
Rada Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj była polską podziemną organizacją działająca w latach 1942-1945, organizującą pomoc dla Żydów. Wśród jej archiwaliów zachowały się wyjątkowo ważne świadectwa przebiegu powstania w getcie warszawskim i niemieckiej zbrodniczej akcji likwidacyjnej.
autor: Katarzyna Krzykowska
ksi/ pat/
