Wiec pamięci przy pomniku upamiętniającym bitwę Armii Krajowej z Niemcami w podwileńskich Krawczunach. 13.07.2024. Fot. PAP/V. Doveiko
W podwileńskiej miejscowości Krawczuny, gdzie 13 lipca 1944 r. została stoczona bitwa żołnierzy AK z oddziałami Wehrmachtu o Wilno, w sobotę odbyły się uroczystości z udziałem przedstawicieli społeczności polskiej na Litwie, polskiej placówki dyplomatycznej, przedstawicieli IPN, kombatantów i harcerzy.
Przy pomniku poległych w Krawczunach, wzniesionym przed 29 laty z inicjatywy Wileńskiego Rejonowego Oddziału Związku Polaków na Litwie, złożono kwiaty i odprawiono mszę. Sobotnie uroczystości zakończyły tegoroczne obchody 80. rocznicy operacji „Ostra Brama” - próby wyzwolenia Wilna przez Armię Krajową spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem wojsk sowieckich w 1944 roku.
Obchody, które rozpoczęły się 7 lipca, odbywały się od hasłem „Przed Warszawą było Wilno”. Dr Marek Jedynak, dyrektor oddziału IPN w Białymstoku, będącego współorganizatorem uroczystości, w rozmowie z PAP przypomniał, że operacja „Ostra Brama” stanowiła część akcji „Burza”, która zakładała samodzielne wyzwalanie przez Armię Krajową okupowanych ziem polskich przed wkroczeniem Armii Czerwonej.
Dr P. Rokicki: Armia Krajowa pragnęła samodzielnie wyzwolić Wilno
„Tegoroczne obchody są przede wszystkim przypomnieniem, że przed wybuchem Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1944 roku było Wilno, ważne wydarzenie dla Polski, dla Polaków, dla Wileńszczyzny” – mówił Jedynak.
Okolicznościowe uroczystości odbyły się w Skorbucianach, gdzie znajduje się kwatera poległych żołnierzy AK, i w Boguszach, gdzie doszło do aresztowania Sztabu Wileńskiego Armii Krajowej przez NKWD. Apel pamięci odbył się na wileńskim cmentarzu Rossa przy mogiłach żołnierzy AK, na cmentarzu w Kalwarii Wileńskiej poświęcono odrestaurowany pomnik nagrobny żołnierza AK kpr. Michała Półtoraka ps. Grot. Kwiaty złożono w kwaterze poległych żołnierzy AK na cmentarzu w Kolonii Wileńskiej, a w Domu Kultury Polskiej w Wilnie odbyła się konferencja naukowa.
Według dyrektora oddziału IPN w Białymstoku na Wileńszczyźnie znanych jest około 20 miejsc związanych z Operacją „Ostra Brama”, ale – jak podkreśla - „powinno być ich znacznie więcej, gdyż praktycznie w każdej miejscowości działały struktury konspiracyjne AK”.
Według dyrektora oddziału IPN w Białymstoku na Wileńszczyźnie znanych jest około 20 miejsc związanych z Operacją „Ostra Brama”, ale – jak podkreśla - „powinno być ich znacznie więcej, gdyż praktycznie w każdej miejscowości działały struktury konspiracyjne AK”.
„Okręg wileński w szczytowym okresie rozwoju liczył 10 tys. żołnierzy. Przekładając na liczbę ówczesnych mieszkańców Wileńszczyzny, oznacza to, że praktycznie każda wieś, każda miejscowość ma korzenie w konspiracji. Trzeba to odkrywać” – powiedział Jedynak.
W ramach obchodów 80. rocznicy operacji „Ostra Brama” przed tygodniem na Rossie, w pobliżu mauzoleum marszałka Józefa Piłsudskiego, została otwarta wystawa plenerowa pt. „Przed Warszawą było Wilno. Okręg AK +Wiano+ w walce z totalitaryzmami”, którą przygotował oddziału IPN w Białymstoku.
„Wystawa na 22 planszach opowiada o trudnej historii losów Polaków na Wileńszczyźnie podczas wojny, fenomenie wileńskiej konspiracji niepodległościowej” – mówi Jedynak i podkreśla, że ekspozycja „została przygotowana m.in. z myślą o Polakach z Polski, turystach, którzy licznie odwiedzają Wilno i Rossę”.
„Realizujemy edukacyjną część misji IPN. Docieramy z wiedzą, historią Polski do jak najszerszych kręgów” – dodaje dyrektor oddziału IPN w Białymstoku.
Pierwsze organizacje podziemne powstały na Wileńszczyźnie pod koniec września 1939 r. Z biegiem czasu ich wysiłek niepodległościowy został skanalizowany w ramach Okręgu Wileńskiego ZWZ/AK (krypt. „Wiano”). Wileńscy konspiratorzy walczyli z Sowietami, Niemcami i szeregiem formacji kolaborujących z okupantami Wileńszczyzny.
W Wilnie upamiętniono 80. rocznicę operacji „Ostra Brama”
Wiosną 1944 r. pod kontrolą polskich oddziałów partyzanckich znalazły się duże połacie regionu, a największą akcją zbrojną Okręgu Wileńskiego AK była operacja „Ostra Brama” — nieudana próba odbicia z rąk niemieckich Wilna.
Kapitulacja Niemiec nie zakończyła działalności niepodległościowej Okręgu Wileńskiego AK. Kontynuował on walkę z siłami komunistycznymi do 1948 r., a ostatnie oddziały partyzanckie nawiązujące do jego tradycji walczyły jeszcze w 1952 r.
Organizatorami uroczystości 80. rocznicy operacji „Ostra Brama” były Instytut Pamięci Narodowej, Związek Polaków na Litwie, Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Ambasada RP w Wilnie.
Z Wilna Aleksandra Akińczo (PAP)
aki/ mms/
