Znak pamięci „Tobie Polsko” na mogiłach powstańców śląskich. Źródło: IPN
Z inicjatywy IPN zapomniane groby powstańców śląskich będą oznaczone znakiem pamięci „Tobie Polsko”. W poniedziałek – dniu setnej rocznicy zakończenia III powstania śląskiego – pierwszy taki znak umieszczono na grobie ppor. Józefa Alberta Hetmańskiego w Jastrzębiu-Zdroju.
Początek akcji dały badania Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Katowicach, które wykazały, że samorządy w regionie opiekują się jedynie 147 indywidualnymi i zbiorowymi miejscami pochówku powstańców. To niewiele wobec ponad 50 tys. uczestników powstań.
IPN zaapelował wówczas do mieszkańców, by zgłaszali zapomniane powstańcze groby. Dotąd wpłynęło ok. 140 takich zgłoszeń, a także listy i wykazy, będące w posiadaniu różnych stowarzyszeń i organizacji społecznych. Po weryfikacji dalszy bieg nadano 127 sprawom, dotyczącym grobów w kilkudziesięciu miejscowościach woj. śląskiego.
Dr hab. G. Bębnik: III Powstanie Śląskie było właściwie niewypowiedzianą wojną polsko-niemiecką
„Groby te znajdują się w różnym stanie technicznym, od bardzo dobrego do bezimiennych, zniszczonych płyt nagrobnych” – poinformował naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Katowicach Jan Kwaśniewicz.
Po przeprowadzeniu procedury w myśl ustawy o grobach weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, oraz po uzyskaniu takiego statusu, obiekty te mogą zostać wyremontowane przez IPN z urzędu, lub można wnioskować o środki na ich remont. Wszystkie takie groby docelowo mają być oznaczone znakiem pamięci „Tobie Polsko” – tylko w tym roku akcja obejmie ok. 30 nagrobków.
Znak ma formę proporczyka o rozmiarach ok. 20 cm na 8 cm, wykonanego z porcelany nagrobnej. Umieszczono na nim inwokację „Tobie Polsko”, pod którą znajduje się wizerunek orła otoczonego datami powstań, a poniżej napisy: Grób Powstańca Śląskiego oraz Instytut Pamięci Narodowej. Proporzec jest wzorowany na sztandarze powstańczym „Tobie Polsko”, wykonanym na początku 1920 r. w pracowni przy redakcji „Katolika” w Bytomiu - obecnie jest on w zbiorach Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Św. Anny.
Znak ma formę proporczyka o rozmiarach ok. 20 cm na 8 cm, wykonanego z porcelany nagrobnej. Umieszczono na nim inwokację „Tobie Polsko”, pod którą znajduje się wizerunek orła otoczonego datami powstań, a poniżej napisy: Grób Powstańca Śląskiego oraz Instytut Pamięci Narodowej. Proporzec jest wzorowany na sztandarze powstańczym „Tobie Polsko”, wykonanym na początku 1920 r. w pracowni przy redakcji „Katolika” w Bytomiu - obecnie jest on w zbiorach Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Św. Anny.
Akcję oznaczania powstańczych grobów rozpoczęto w symbolicznym dniu, w poniedziałek minęło bowiem 100 lat od zakończenia III powstania śląskiego. Na cmentarzu w Jastrzębiu-Zdroju oznaczono grób ppor. Józefa Alberta Hetmańskiego - jednego z nieznanych szerzej powstańczych bohaterów.
Hetmański urodził się 26 lutego 1897 r w Brzezince. Brał udział w I wojnie światowej. W 1919 r. został członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Podczas I powstania śląskiego pełnił funkcję dowódcy kompanii, która walczyła z oddziałami Grenzschutzu pod Słupną, Brzęczkowicami, Dziećkowicami i Brzezinką. Zaangażowany w akcję plebiscytową pracował w wywiadzie Głównego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu. Pełnił również funkcję dowódcy ochrony w bytomskim Hotelu Lomnitz.
100 lat temu wybuchło III Powstanie Śląskie
Od połowy maja 1921 r. był dowódcą 9. kompanii 3. batalionu Pułku Straży Granicznej na Górnym Śląsku. Po włączeniu części Górnego Śląska do Polski wstąpił do Związku Powstańców Śląskich. 24 sierpnia 1939 r. został powołany z rezerwy do Wojska Polskiego z przydziałem do 5. batalionu (odcinek granicy Olza-Lubomia) jako dowódca 2. kompanii. 19 września 1939 r. został ewakuowany do Rumunii, gdzie był internowany w obozach. Później trafił do niewoli niemieckiej; działał w konspiracyjnej organizacji obozowej. Po odzyskaniu wolności służył w kompanii wartowniczej przy armii USA we francuskim Troyes. Po wojnie był aktywnym działaczem społecznym. Zmarł 27 grudnia 1981 r. w Jastrzębiu-Zdroju.
W tym roku IPN planuje oznaczenie znakiem „Tobie Polsko” ok. 30 grobów. Instytut zamierza też wyremontować katowicki grób weterana Józefa Grzegorzka - organizatora Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Zaplanowano również uroczystości poświęcenia wyremontowanych przez IPN grobów ofiar I powstania śląskiego w Chełmie Śląskim.
W tym roku IPN planuje oznaczenie znakiem „Tobie Polsko” ok. 30 grobów. Instytut zamierza też wyremontować katowicki grób weterana Józefa Grzegorzka - organizatora Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Zaplanowano również uroczystości poświęcenia wyremontowanych przez IPN grobów ofiar I powstania śląskiego w Chełmie Śląskim.
III powstanie śląskie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 r., po dwóch wcześniejszych zrywach zbrojnych z lat 1919 i 1920 oraz przegranym przez Polskę plebiscycie, który miał przesądzić o przynależności państwowej Górnego Śląska. Ostatecznie to właśnie III powstanie, na czele którego stanął Wojciech Korfanty, zdecydowało o korzystniejszym dla Polski podziale tych ziem między Polskę i Niemcy po I wojnie światowej.(PAP)
autor: Marek Błoński
mab/ pat/
