„Rozkaz nr 00485. Antypolska operacja NKWD na sowieckiej Ukrainie 1937-1938”. Źródło: IPN
„Rozkaz nr 00485. Antypolska operacja NKWD na sowieckiej Ukrainie 1937-1938” to wystawa, którą IPN w piątek zaprezentuje w Chmielnickim na Ukrainie. IPN podkreśla, że ekspozycja o ludobójstwie na Polakach z lat 1937-38 jest efektem dobrej polsko-ukraińskiej współpracy.
"Wystawa, którą zaprezentujemy na Ukrainie, ale także w Polsce, jest rezultatem porozumienia, które kilka miesięcy temu Instytut Pamięci Narodowej zawarł z ukraińskimi Państwowymi Archiwami Obwodowymi w Odessie, Winnicy i Chmielnickim. Dzięki tej umowie mamy dostęp do tysięcy dokumentów, z których wiele dotyczy naszych rodaków, w tym zbrodni, o której powinniśmy zawsze pamiętać - ludobójstwa dokonanego na Polakach przez NKWD w latach 1937-38" - powiedział PAP prezes IPN Jarosław Szarek.
"Operacja polska" przeprowadzona przez NKWD w latach 1937-38 w Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich to - jak podkreślił prezes IPN - jedna z największych zbrodni ludobójstwa wymierzonych w naród polski w XX w. "Przez wiele lat ta zbrodnia była zapomniana, podjęliśmy jednak wiele działań, które mają to zmienić i upamiętnić losy polskich ofiar NKWD, które przez wiele lat, nawet dla ich krewnych, pozostawały tajemnicą" - dodał Szarek.
Zwrócił uwagę, że wśród wielu trudnych spraw, które dzielą Polaków i Ukraińców w obszarze historii i pamięci, współpraca dotycząca archiwów i udostępniania dokumentów układa się poprawnie - bez względu na czasem gorącą polityczną atmosferę.
"Dowodem tego są kolejne publikacje" - powiedział Szarek, przypominając, że już w przeszłości archiwiści Instytutu otrzymywali cenne dokumenty z Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU). Z kolei podpisanie w marcu 2018 r. umowy z ukraińskimi archiwami umożliwiło Instytutowi digitalizację dokumentów dotyczących polskich ofiar terroru sowieckiego. To tysiące indywidualnych i grupowych teczek, które były zakładane Polakom przez NKWD, w których znajdują się protokoły przesłuchań ofiar, a także formułowane wobec nich akty oskarżenia i wyroki śmierci.
Tytuł wystawy, którą przygotowali archiwiści IPN we współpracy z ukraińskimi archiwistami, wiąże się z rozkazem nr 00485 z 11 sierpnia 1937 r., wydanym przez ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa, rozpoczynającego tym samym ludobójcze działania wobec Polaków.
Dyrektor Archiwum IPN Marzena Kruk przypomniała, że pod fałszywymi zarzutami represjonowano przynajmniej 139 835 osób, z czego zamordowano - najczęściej metodą katyńską, czyli strzałem w tył głowy - nie mniej niż 111 091 osób. Mordowano w ten sposób m.in. działaczy polonijnych, nauczycieli, urzędników, księży, zamożniejszych rolników, pracowników służby leśnej i rzemieślników.
"Dodatkowo, na podstawie kolejnego rozkazu Jeżowa, z 15 sierpnia 1937 roku o nr 00486, represjom poddano żony i dzieci skazanych tzw. zdrajców ojczyzny" - podkreśliła Kruk.
IPN przypomina, że choć zdecydowaną większość ofiar "operacji polskiej" NKWD stanowili Polacy, to wśród prześladowanych znaleźli się także przedstawiciele innych grup narodowych i etnicznych zamieszkujących ZSRS, w tym w znacznej liczbie - Ukraińcy. Akcja ta, choć nie była jedyną o charakterze narodowościowym - przeprowadzono też m.in. operacje "niemiecką", "fińską", "estońską", "łotewską" - odznaczała się skalą ludobójstwa. Badacze szacują, że w okresie Wielkiego Terroru życie straciło co najmniej 200 tys. Polaków.
Patronat nad wystawą objął prezydent Andrzej Duda. W liście do prezesa IPN Jarosława Szarka jej wagę podkreślił prezydencki minister Wojciech Kolarski. "To ważne wydarzenie przypominające Polakom i Ukraińcom o strasznym losie, jaki zgotował im zbrodniczy reżim" - ocenił Kolarski, który w imieniu prezydenta przekazał Instytutowi dyplom przygotowany z okazji 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości.
W sprawie tzw. operacji polskiej NKWD od stycznia 2017 r. śledztwo prowadzi Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie. Prokuratorzy przyjęli w nim kwalifikację prawną zbrodni komunistycznych będących jednocześnie zbrodniami przeciwko ludzkości mających postać ludobójstwa.
Od poniedziałku ekspozycję "Rozkaz nr 00485. Antypolska operacja NKWD na sowieckiej Ukrainie 1937-1938" będzie można obejrzeć także w Warszawie.
Z Chmielnickiego Norbert Nowotnik (PAP)
nno/ cyk/ kar/
