Projekt artystyczny "Abraham Ostrzega"
Twórczość Abrahama Ostrzegi, żydowskiego rzeźbiarza i animatora kultury działającego w przedwojennej Warszawie, jest prezentowana na wystawie w Zachęcie-Narodowej Galerii Sztuki. Inauguracja wystawy w czwartek.
Abraham Ostrzega był uczniem Henryka Kuny, wybitnego polskiego rzeźbiarza żydowskiego pochodzenia. Ostrzega znany był przede wszystkim, jako autor rzeźby sepulkralnej - nagrobków. Kilkadziesiąt wykonanych przez niego rzeźb nagrobnych przetrwało do dziś na Cmentarzu Żydowskim na Woli w Warszawie.
"Ambicją Abrahama Ostrzegi było zreformowanie sztuki żydowskiej poprzez wprowadzenie na cmentarz żydowski rzeźby figuralnej, czyli postaci aniołów, płaczek, motywów figuralnych, twarzy, dłoni" - powiedział PAP Michał Laszczkowski z Fundacji Dziedzictwa Kulturowego, kurator wystawy. "Te jego działania spotkały się z oporem społeczności ortodoksyjnych Żydów; niekiedy pod naciskiem opinii publicznej artysta musiał swoje pomniki +przekuwać+. Ale udało mu się znaleźć naśladowców, a nawet plagiatorów. Udało mu się zreformować sztukę żydowską. Nie mogła jednak ona rozwinąć się w tej formie, bo nastąpił Holocaust. Ostrzega trafił do getta, i potem jak wielu artystów został zamordowany w Treblince" - opowiadała.
Projekt artystyczny "Abraham Ostrzega" został przygotowany w związku z europejskimi obchodami 75. rocznicy Akcji Reinhardt i Zagłady Żydów Polskich dokonanej przez niemiecką III Rzeszę.
Projekt składa się z dwóch części: z wystawy w Zachęcie, prezentującej dzieła współczesnych twórców zainspirowanych twórczością Ostrzegi oraz z wytyczonego na Cmentarzu Żydowskim na Woli szlaku edukacyjnego - śladem pomników nagrobnych Abrahama Ostrzegi.
Na wystawie w Zachęcie prezentuje się czworo artystów. Hubert Czerepok przedstawia neon "Abraham Ostrzega", który zawiśnie na gmachu Zachęty; Małgorzata Niedzielko prezentuje replikę pomnika Ludwika Zamenhofa, zaprojektowanego przez Ostrzegę dla Białegostoku, ale nigdy niezrealizowanego; Krzysztof Wojciechowski pokazuje paralelę pomiędzy figuralnymi monumentami nagrobnymi Ostrzegi a grobami żołnierzy rosyjskich, które po 1991 r. zaczęto personalizować poprzez np. malowanie twarzy ludzkich na płytach porcelanowych; Katarzyna Rotkiewicz-Szumska przygotowała wystawę malarską - z jednej strony jest to cmentarz żydowski, z drugiej wyobrażenia spoczywających tam osób.
Druga część projektu związana jest z wolskim cmentarzem żydowskim, na którym przetrwało kilkadziesiąt rzeźb Ostrzegi. "Nie przetrwał dom, w którym mieszkał rzeźbiarz, nie ma ulicy, przy której stał ten dom, nie ma pracowni artysty ani jego dzieł, nie ma fotografii ani żadnych archiwaliów. Niemal jedyną spuścizną ocalałą są te nagrobki na Woli" - mówił Laszczkowski. "Jest to największy ocalały zespół jego dzieł. Pozostała spuścizna rzeźbiarska Ostrzegi zachowała się do naszych czasów w formie szczątkowej, np. w postaci kilku rzeźb kameralnych rozproszonych w muzeach i zbiorach prywatnych w kraju i za granicą" - dodał.
Prowadzona przez Laszczkowskiego Fundacja Dziedzictwa Kulturowego w ramach przygotowań do projektu przeprowadziła jesienią ubiegłego roku renowację 24 nagrobków autorstwa Ostrzegi, sfinansowaną ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków. Na cmentarzu został przygotowany szlak śladem pomników Ostrzegi. Powstała również rozdawana na wystawie mapa odsyłająca na cmentarz przy ul. Okopowej, gdzie realizację Ostrzegi można obejrzeć w ich naturalnym otoczeniu.
W piątek minister kultury Piotr Gliński uroczyście zainauguruje otwarcie tego szlaku na Cmentarzu Żydowskim na Woli.
Abraham Ostrzega urodził się 1889 r. w Okuniewie, zmarł około 25 sierpnia 1942 r. w Treblince. Rodzice, jako ortodoksyjni Żydzi zapewnili mu tradycyjne religijne wykształcenie w jesziwach w Białymstoku i w Brześciu. W latach 1912-1913 kształcił się jako rzeźbiarz w pracowni Henryka Kuny. W 1915 rozpoczął studia w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Debiutował na wystawie w Zachęcie w 1910 r. i należał do Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych i współtworzył Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych.
Początkowo tworzył rzeźby portretowe i symboliczne. Z tego okresu jego twórczości pochodzą takie prace, jak np. Macierzyństwo czy Majmonides. Zajmował się też rzeźbą pomnikową; jego autorstwa był m.in. pomnik Ludwika Zamenhofa dla Białegostoku. Projektował dekoracje teatralne, a w latach 30. XX wieku prowadził wraz z Władysławem Weintraubem przy ul. Mylnej 9a w Warszawie Atelier Zdobnictwa Artystycznego. Wystawiał swe dzieła w Warszawie, Łodzi, Lublinie i Paryżu.
Największą sławę zyskał jednak, jako twórca rzeźby sepulkralnej. Nagrobki jego autorstwa ustawiane były głównie w Warszawie i w Łodzi. Jego nowatorskie podejście, wyrażające się w ekspresjonistycznych, symbolicznych i geometrycznych formach nawiązywały do dawnej sztuki żydowskiej. Jednak jego rzeźby figuralne niekiedy uznawane były za łamiące religijne zakazy ukazywania twarzy ludzkiej. Zdarzało się, że nagrobki Ostrzegi były usuwane lub niszczone, jako zbyt odległe od żydowskiego kanonu religijnego.
Podczas II wojny światowej uwięziony w warszawskim getcie, gdzie uruchomił fabrykę osełek, aby się utrzymać i uchronić przed wywózką. 25 sierpnia 1942 r. wywieziony do obozu zagłady w Treblince i zamordowany przez Niemców.
Wystawę, której kuratorami są Hanna Wróblewska, dyrektor Zachęty i Michał Laszczkowski z Fundacji Dziedzictwa Kulturowego, będzie można oglądać do 5 marca. W jej finale, 2 marca w Zachęcie odbędzie się jednodniowa konferencja według koncepcji profesora Jerzego Malinowskiego "Wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi", organizowana we współpracy z Polskim Instytutem Studiów nad Sztuką Świata.
Partnerami wydarzenia są: Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie. (PAP)
abe/ mow/
