Źródło: Ambasada RP w Bernie
12 lutego odbędzie się przekazanie Muzeum Auschwitz-Birkenau tzw. archiwum Eissa, czyli zbioru dokumentów obrazujących zaangażowanie polskich dyplomatów w Szwajcarii w ratowanie Żydów podczas II wojny – zapowiedział konsul honorowy RP w Zurychu Markus Blechner.
Informację tę przekazał podczas otwarcia wystawy "Paszporty do Życia" w siedzibie Narodów Zjednoczonych w Genewie, podczas której zaprezentowano dokumenty z tego zbioru.
"Po raz ostatni pokazywane są one tu w Szwajcarii, po czym pojadą do Polski. Trafią tam 11 lutego, a 12 lutego będę je przekazywał prezydentowi Andrzejowi Dudzie" - powiedział Blechner.
Zbiór, który ma następnie trafić do Muzeum Auschwitz-Birkenau obejmuje osiem paszportów Paragwaju sfabrykowanych przez polskich dyplomatów dla ratowania Żydów, a także zdjęcia osób ubiegających się o takie paszporty. W skład archiwum wchodzi też oryginalna lista z kilkoma tysiącami nazwisk Żydów z gett, którzy w ten sposób próbowali się ratować z zagłady, oraz szereg dokumentów, w tym korespondencja między polskimi dyplomatami i organizacjami żydowskimi.
Po blisko 75 latach Polska odzyskała tzw. Archiwum Eissa
"Archiwum Eissa to bardzo duża część mojego życia, ponieważ je odkryłem. Przez kilka lat wykonywałem badania i byłem w kontakcie z rodziną Eiss w Zurychu i Jerozolimie. Na przestrzeni czasu byłem w stanie kupić te zbiory" - opowiadał Blechner, potomek polskich Żydów, który jako dziecko uchodźców urodził się w czasie II wojny światowej w Szwajcarii.
W odzyskanie dokumentów zaangażowana były ambasada Polski w Szwajcarii oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Należące do Chaima Eissa archiwa, który zmarł nagle w 1943 r. zostały odnalezione wiele lat po wojnie.
Eiss, pochodzący z Ustrzyk zuryski kupiec, był jednym z liderów ortodoksyjnego ruchu Agudat Israel i członkiem tzw. Grupy Berneńskiej, która pod kierownictwem polskiego posła Aleksandra Ładosia fałszowała paszporty państw latynoamerykańskich - jako dokumenty państw neutralnych były wybawieniem dla tysięcy europejskich Żydów od wysyłki do obozów zagłady.
Z dotychczas uzyskanych przez badaczy informacji wynika, że Chaim Eiss zajmował się dostarczaniem polskim dyplomatom list beneficjentów. Później przerzucał wyrobione już paszporty do Generalnego Gubernatorstwa. MKiDN podaje, że po śmierci Eissa w listopadzie 1943 r. zachowała się część jego korespondencji z ówczesnym konsulem Rzeczpospolitej Polskiej Konstantym Rokickim dotycząca wyrabiania paszportów Paragwaju.
W korespondencji z kierownictwem Agudat Yisrael Eiss wielokrotnie bardzo wysoko oceniał rolę Ładosia i Rokickiego. To na podstawie jego relacji Agudat wystosowała w styczniu 1945 r. pismo z podziękowaniami dla polskich dyplomatów zaangażowanych w tę akcję.
Dokumenty Eissa trafiły – wraz z jednym z jego potomków – do Izraela. Właśnie za pośrednictwem Blechnera znalazły się w rękach polskich dyplomatów.
Resort kultury podaje, że od lata 2017 r. do sierpnia 2018 r. prowadzono rozmowy na rzecz przekazania zbioru w polskie ręce. "Kluczowe było przekonanie spadkobierców Chaima Eissa, że miejsce archiwaliów jest właśnie w Polsce, w instytucjach dokumentujących Holocaust i przedwojenne życie społeczności żydowskiej. Zakup kolekcji był możliwy dzięki wsparciu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego" - podkreśla ministerstwo.
Wiceszef muzeum Auschwitz-Birkenau Andrzej Kacorzyk zaznaczył, że znalezienie się archiwum w Polsce ma ogromne znaczenie. "Archiwum to miejsce, gdzie krzyżują się drogi wielu ludzi z wielu dziedzin. Nasze archiwum jest szczególne, bo posiadamy unikalny zbiór dokumentów z okresu kiedy obóz funkcjonował" - powiedział PAP Kacorzyk.
Zapowiedział, że po tym jak materiały trafią do jego muzeum zostaną poddane badaniom i przede wszystkim poddane zabiegom konserwacyjnym.
Z Genewy Krzysztof Strzępka (PAP)
stk/ mobr/ kar/ pat/
