150 lat temu urodził się Ignacy Daszyński

Marszałek Sejmu II RP w latach 1928-1930, Ignacy Daszyński przez pół wieku był aktywnym politykiem, działającym najpierw w będącej pod zaborem austriackim Galicji, a następnie w niepodległej Polsce.

Ponad trzydzieści lat zasiadał w ławach parlamentarnych. Był świetnym mówcą. Stanisław Cat-Mackiewicz, konserwatywny polityk, redaktor wileńskiego „Słowa”, pisał o nim tak: „Widywałem Daszyńskiego w latach 1928 po 1930. Był to już +kościsty+ starzec, wciąż o płomiennym wejrzeniu oczu. Wyglądał na starca kapryśnego i surowo przestrzegającego dla siebie wszelkich względów. Rzadko odzywał się z trybuny, ale każde jego odezwanie się pokazywało to, co się nazywa lwi pazur. Sarkazmem, ironią w połączeniu z patosem i szlachetnym dźwiękiem głosu gniótł przeciwnika jak świecę woskową” („Słowo”, 1 listopada 1936 r.).

Marszałek Sejmu II RP w latach 1928-1930, Ignacy Daszyński przez pół wieku był aktywnym politykiem, działającym najpierw w będącej pod zaborem austriackim Galicji, a następnie w niepodległej Polsce. Ponad trzydzieści lat zasiadał w ławach parlamentarnych. Był świetnym mówcą.

Daszyński urodził się 26 października 1866 r. w Zbarażu w skromnej rodzinie urzędniczej. W gimnazjum w Stanisławowie należał do konspiracyjnego stowarzyszenia patriotycznego, za co w 1882 r. decyzją władz austriackich został usunięty ze szkoły. W 1884 r. we Lwowie organizował tajne koła socjalistyczne, skupiające młodzież gimnazjalną. Po przeprowadzce do Krakowa, jako eksternista, zdał egzaminy maturalne i w 1888 r. rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Wiosną 1889 r., pracując jako guwerner w jednym z dworów w Łomżyńskiem, został aresztowany przez rosyjskich żandarmów, przekonanych, że zatrzymują jego brata Feliksa, podejrzewanego o kontakty z rewolucyjnymi terrorystami. Po półrocznym pobycie w więzieniu i ustaleniu prawdziwej tożsamości został przekazany władzom austriackim, a następnie zwolniony.

Należał do założycieli i przywódców Partii Robotniczej, utworzonej w 1890 r. we Lwowie. W 1891 r. brał udział w II Międzynarodowym Kongresie Socjalistycznym w Brukseli, prezentując na nim ideę budowy partii jednoczącej polski ruch socjalistyczny. Odegrał ogromnie ważną rolę w 1892 r. we Lwowie podczas zjazdu założycielskiego Galicyjskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, przekształconej następnie w Polską Partię Socjalno-Demokratyczną Galicji i Śląska.

Od 1893 r. był redaktorem ukazującego się w Krakowie socjalistycznego „Naprzodu”. Kierowane przez niego pismo charakteryzował ostry i agresywny styl, powodujący częste konfiskaty, procesy sądowe, a nawet kościelną ekskomunikę. W 1897 r. wybrano go do Rady Państwa w Wiedniu, gdzie pełnił funkcję przewodniczącego klubu Związku Posłów Socjalno-Demokratycznych. W wiedeńskim parlamencie zasiadał aż do 1918 r. Zasłynął w nim jako wybitny mówca, poddający bezwzględnej krytyce panującą w Galicji sytuację społeczną, gospodarczą i polityczną.

Należał do zwolenników działań podejmowanych przez Józefa Piłsudskiego w celu budowy kadr przyszłego wojska polskiego. Wspierał wobec władz austriackich istniejące na terenie Galicji organizacje „Strzelca" i „Związku Strzeleckiego". Poparł również ideę powołania Polskiego Skarbu Wojskowego.

W 1902 r. Daszyński wybrany został również do Rady Miejskiej m. Krakowa, w której zasiadał do 1919 r. Podczas rewolucji w 1905 r. organizował pomoc dla napływających do Galicji uchodźców z Królestwa. Poparł walkę z caratem prowadzoną przez polskich socjalistów i nawoływał do solidarności z nimi. W „Liście do CKR PPS” krytykował jednak partię za zbyt bliskie kontakty z rosyjskimi rewolucjonistami. W 1906 r. w czasie rozłamu w PPS poparł PPS-Frakcję Rewolucyjną przeciw PPS-Lewicy. Należał do zwolenników działań podejmowanych przez Józefa Piłsudskiego w celu budowy kadr przyszłego wojska polskiego. Wspierał wobec władz austriackich istniejące na terenie Galicji organizacje „Strzelca" i „Związku Strzeleckiego". Poparł również ideę powołania Polskiego Skarbu Wojskowego.

Był współtwórcą utworzonej 10 listopada 1912 r. w Wiedniu Tymczasowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, w której pełnił funkcję delegata PPSD. Po wybuchu I wojny światowej, na początku sierpnia 1914 r., założył mundur strzelecki i przyłączył się na krótko do I Kompanii Kadrowej. Po powrocie do Krakowa, aktywnie uczestniczył w tworzeniu powstałego 16 sierpnia 1914 r. Naczelnego Komitetu Narodowego. W listopadzie 1914 r., po ewakuacji NKN do Wiednia, stał się członkiem jego Komisji Wykonawczej. W styczniu 1915 r. reprezentując NKN wyjechał do Berlina, gdzie przekonywał do Legionów Polskich, spotykając się m.in. z gen. Helmutem von Moltke.

CZYTAJ TAKŻE

Ignacy Daszyński o powrocie Józefa Piłsudskiego z niewoli

W 1916 r. był jednym z inicjatorów wejścia Klubu Polskich Socjalnych Demokratów w skład Koła Polskiego, którego został wiceprezesem. W swoich działaniach kierował się ideą utworzenia na czas wojny jednolitej reprezentacji parlamentarnej zaboru austriackiego, której celem miało być niepodległe demokratyczne państwo polskie. W proteście wobec podpisania przez państwa centralne 9 lutego 1918 r. traktatu brzeskiego razem z innymi posłami socjalistycznymi opuścił Koło Polskie, przechodząc do opozycji.

Po utworzeniu w Krakowie 28 października 1918 r. Polskiej Komisji Likwidacyjnej początkowo wszedł w skład jej prezydium, po kilku dniach jednak wycofał się z PKL.

W nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. stanął na czele Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie. Na wiadomość o powrocie do Warszawy Piłsudskiego, uwolnionego z więzienia w Magdeburgu, Daszyński wraz z rządem lubelskim oddał mu się do dyspozycji. 14 listopada 1918 r. Piłsudski powierzył mu misję utworzenia rządu. Po nieudanej próbie budowy koalicyjnego gabinetu 17 listopada Daszyński ustąpił na rzecz Jędrzeja Moraczewskiego.

W styczniu 1919 r. został wybrany do Sejmu Ustawodawczego, w którym przewodniczył klubowi parlamentarnemu Związku Polskich Posłów Socjalistycznych. W kwietniu 1919 r. na kongresie zjednoczeniowym PPS został jednym z trzech przewodniczących Rady Naczelnej. Był także członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS, w którym zasiadał w latach 1919-1924 i 1926-1928.

Stanisław Cat-Mackiewicz: Widywałem Daszyńskiego w latach 1928 po 1930. Był to już +kościsty+ starzec, wciąż o płomiennym wejrzeniu oczu. Wyglądał na starca kapryśnego i surowo przestrzegającego dla siebie wszelkich względów. Rzadko odzywał się z trybuny, ale każde jego odezwanie się pokazywało to, co się nazywa lwi pazur. Sarkazmem, ironią w połączeniu z patosem i szlachetnym dźwiękiem głosu gniótł przeciwnika jak świecę woskową.

W okresie wojny polsko-bolszewickiej aktywnie wspierał tworzenie Robotniczego Komitetu Obrony Warszawy. 24 lipca 1920 r. wszedł w skład Rządu Obrony Narodowej, jako zastępca prezydenta ministrów (wicepremier). Stanowisko to sprawował do stycznia 1921 r.

W listopadzie 1922 r. ponownie uzyskał mandat poselski, pełniąc od 1925 r. funkcję wicemarszałka Sejmu. Po zabójstwie prezydenta Gabriela Narutowicza był zdecydowanym przeciwnikiem przeprowadzenia lewicowego zamachu stanu, który miał odsunąć od władzy Narodową Demokrację.

W 1923 r. z jego inicjatywy założone zostało Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, w którym przez dziesięć lat pełnił funkcję przewodniczącego Zarządu Głównego.

Na XIX Kongresie PPS w Krakowie w 1924 r. wybrany został prezesem Rady Naczelnej. Funkcję tę pełnił do 1928 r.

W czasie zamachu majowego opowiedział się po stronie Józefa Piłsudskiego. Rozczarowany polityką obozu sanacyjnego stawał się wobec niego coraz bardziej krytyczny.

Po kolejnych wyborach parlamentarnych w 1928 r. wybrany został marszałkiem Sejmu, zwyciężając wskazanego przez marszałka Piłsudskiego byłego premiera Kazimierza Bartla. Przemawiając w Sejmie tuż po głosowaniu Daszyński oświadczył: „Wysoka Izbo! Dramatyczne posiedzenie dzisiejsze zakończyło się wyborem, który przyjmuje i po 30 z górą latach pracy parlamentarnej uważam za najchlubniejsze odznaczenie obywatelskiej służby. Jako Marszałek Sejmu będę strzegł praw i godności tej Wysokiej Izby, kierując się na urzędzie marszałkowskim zasadami słuszności i sprawiedliwości. Wiem dobrze, że moje urzędowanie marszałkowskie nie będzie funkcją beztroskiego życia. Polityki marszałkowskiej i żadnej innej uprawiać nie będę. Polityka jest rzeczą walczących często ze sobą stronnictw, ale nigdy Marszałka Sejmu”. Przejmując obowiązki marszałka Daszyński zrezygnował z pełnienia funkcji partyjnych.

W październiku 1929 r., broniąc zasad demokracji parlamentarnej, stanowczo odmówił otwarcia sesji sejmowej w obecności ponad stu uzbrojonych oficerów towarzyszących marszałkowi Piłsudskiemu. W 1930 r. jako marszałek Sejmu wsparł działania opozycji antysanacyjnej, tzw. „Centrolewu", wysyłając m.in. depeszę solidaryzującą się z obradującym w Krakowie Kongresem Obrony Prawa i Wolności Ludu. W listopadzie tego roku ponownie uzyskał mandat poselski. Obradujący w maju 1931 r. w Krakowie XXII Kongres PPS po raz kolejny wybrał go na przewodniczącego RN.

Postępująca choroba zmusiła jednak Daszyńskiego do wycofywania się z aktywnego życia politycznego. Od lutego 1931 r. przez ponad pięć lat aż do śmierci przebywał w sanatorium w Bystrej Śląskiej. W 1932 r. złożył rezygnację z funkcji prezesa TUR (pozostał prezesem honorowym). W 1934 r. na XXIII Kongresie PPS w Warszawie otrzymał tytuł honorowego przewodniczącego. Zmarł w nocy z 30 na 31 października 1936 r. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Był autorem wielu publikacji, m.in. „Bankructwo demokracji galicyjskiej" (1894), „Szlachetczyzna a odrodzenie Galicji" (1899), „O formach rządu" (1902), „Polityka proletariatu. Kilka uwag o taktyce rewolucji w Polsce" (1907), „Wielki człowiek w Polsce" (1925), „Pamiętniki" t. I-II (1925-1926), „Sejm, rząd, król, dyktator. Uwagi na czasie" (1926) oraz „W pierwszą rocznicę przewrotu majowego" (1927). (PAP)

mjs/ abe/