Od lewej: Quisling, Himmler, Terboven, von Falkenhorst. Źródło: Wikipedia Commons
70 lat temu, 10 września 1945 r., sąd w Oslo skazał na karę śmierci Vidkuna Quislinga, podczas wojny premiera kolaboracyjnego rządu Norwegii. Jego nazwisko jest synonimem zdrady i współpracy z niemieckim okupantem.
Vidkun Abraham Lauritz Jonssøn Quisling urodził się 18 lipca 1887 r. w Fyresdal (Telemark) w Norwegii jako syn pastora Jona Lauritza Quisling i Anny Caroline. W latach 1893-1900 rodzina Quislingów mieszkała w Drammen-Strømsø, gdzie Vidkun uczęszczał do szkoły elementarnej.
W 1905 r. Vidkun Quisling rozpoczął studia w Krigsskolen – wyższej szkole oficerskiej w Oslo. Egzamin wstępny zdał z wyróżnieniem, wyróżniał się dobrymi wynikami podczas całych studiów. 1 listopada 1911 r. porucznik Quisling otrzymał przydział do norweskiego sztabu generalnego. W marcu 1918 r. został mianowany attaché wojskowym w Piotrogradzie (Petersburg).
Na początku lat 20. udzielał pomocy norweskiemu podróżnikowi i komisarzowi Ligi Narodów Fridtjofowi Nansenowi w zaopatrywaniu uchodźców politycznych w tzw. paszporty nansenowskie, które umożliwiały im wyjazd z ZSRS. W latach 1927-29 pracował w norweskiej ambasadzie w Moskwie. W 1929 r. zakończył pracę w dyplomacji i służbę wojskową w stopniu majora.
Prof. Piotr Majewski z Uniwersytetu Warszawskiego ocenia, że skala kolaboracji w Norwegii nie była wielka, choć Quisling stał się symbolem zdrady na szczeblu rządowym. "Jego rząd miał być alternatywą dla legalnych władz w Londynie - mówi prof. Majewski. - Poza ochotnikami w Waffen-SS i partią Quislinga znaczna część społeczeństwa była wrogo nastawiana do okupanta".
Na przełomie lat 20 i 30. był związany z Partią Pracy, należącą wówczas do Kominternu. Quisling nie krył fascynacji komunizmem i ruchami faszystowskim, a szczególnie narodowym socjalizmem w III Rzeszy. W 1931 roku Quisling stanął na czele ministerstwa wojny w rządzie Partii Chłopskiej. W maju 1933 r. wraz z Johannem Hjortem założył zbudowaną na wzór NSDAP partię Nasjonal Samling (NS).
W ciągu kilku lat NS zdobył niewielkie poparcie społeczne, uzyskując ok. 2 proc. głosów w wyborach w 1936 r., a u schyłku lat 30. partia liczyła zaledwie ok. 1,5-2 tys. członków i sympatyków. Niemcy wspierali finansowo Nasjonal Samling, a jego przywódca spotykał się z Alfredem Rosenbergiem, głównym ideologiem NSDAP, i przejął od niego antysemickie i rasistowskie poglądy. W 1936 r. Quisling był głównym orędownikiem powołania Ligi Narodów Nordyckich (III Rzesza-Norwegia-Wielka Brytania).
W grudniu 1939 r. Quisling spotkał się z Hitlerem, który obawiał się zajęcia Norwegii przez oddziały francuskie i brytyjskie, co nastąpiło kilka miesięcy później. 9 kwietnia 1940 r. oddziały Wehrmachtu wylądowały w Norwegii, realizując plan operacji Weserübung (Ćwiczenia nad Wezerą). Przebywający w Oslo Quisling wygłosił radiowe przemówienie, jednoznacznie opowiadając się po stronie Niemców. Ogłosił się premierem, jednak faktycznie stanowisko szefa marionetkowego rządu objął 2 lata później, 1 lutego 1942 r. Większość społeczeństwa pozostała lojalna wobec króla Haakona VII.
Po trwających do czerwca walkach, oddziały alianckie, w tym również polska Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, zostały ewakuowane, zaś armia norweska skapitulowała. Król udał się do Londynu, gdzie kontynuował działalność emigracyjny rząd premiera Johana Nygaardsvolda. Realną władzę w Oslo przejął komisarz Rzeszy, gauleiter NSDAP, Josef Terboven. Na czele okupacyjnej administracji wojskowej stanął gen. Nikolaus von Falkenhorst. Z racji swojego położenia Norwegia stała się ważną dla okupanta bazą morską i lotniczą.
Niemcy uznawali Norwegów za przedstawicieli tzw. rasy nordyckiej. Okupacja nie miała więc tak dramatycznego przebiegu jak w Polsce, Jugosławii czy ZSRS. W czerwcu 1941 r. rozpoczęto nabór ochotników do Den Norske Legion, norweskiego legionu wchodzącego w skład Waffen-SS. Żołnierze tej formacji (ok. 1000 osób) brali udział w walkach na froncie wschodnim. W marcu 1943 r. jednostkę rozwiązano, część ochotników przeniesiono do innych dywizji Waffen-SS, część zdemobilizowano. Na wzór niemieckiej SA zorganizowano paramilitarne oddziały Hirden (ok. 8 tys. członków). Z inicjatywy Quislinga z terenu Norwegii do obozów zagłady deportowano 771 Żydów, z których ocalało zaledwie 44.
Prof. Piotr Majewski z Uniwersytetu Warszawskiego ocenia, że skala kolaboracji w Norwegii nie była wielka, choć Quisling stał się symbolem zdrady na szczeblu rządowym. "Jego rząd miał być alternatywą dla legalnych władz w Londynie - mówi prof. Majewski. - Poza ochotnikami w Waffen-SS i partią Quislinga znaczna część społeczeństwa była wrogo nastawiana do okupanta. Norwescy komandosi uczestniczyli w akcji zniszczenia fabryki tzw. ciężkiej wody. Norwescy żołnierze i marynarze mieli swój wkład w kursy atlantyckich konwojów z zaopatrzeniem dla ZSRS. Należy jednak pamiętać o kolaboracji urzędników władz quislingowskich. Istniał także problem tzw. kolaboracji horyzontalnej, czyli intymnych związków Norweżek z niemieckimi żołnierzami. Losy dzieci z tych związków były często tragiczne, część trafiła do Rzeszy, część do neutralnej Szwecji, Norwedzy nie akceptowali ich, pogardzali. Zdarzało się, że o swoich niemieckich korzeniach dowiadywały się wiele lat po wojnie, jak wokalistka grupy ABBA, Anni-Frid Lyngstad, córka niemieckiego żołnierza, którego spotkała dopiero w latach 70.”.
Na terenie Norwegii działała wspierana przez Londyn organizacja wojskowa Milorg. Prowadziła ona działania wywiadowcze i dywersyjne, intensywne zwłaszcza w latach 1944-45. W maju 1945 r. oddziały alianckie wkroczyły na teren Norwegii.
8 maja 1945 roku Reichskomissar Josef Terboven popełnił samobójstwo wysadzając się w powietrze w bunkrze w Skaugum; wcześniej w tym samym miejscu zastrzelił się dowódca SS i policji w okupowanej Norwegii, SS-Obergruppenführer Wilhelm Rediess.
9 maja ukrywający się Vidkun Quisling został aresztowany i osadzony w celi głównej komendy policji w Oslo. Później przeniesiono go do twierdzy Akershus.
20 sierpnia 1945 r. rozpoczął się proces Quislinga. Postawiono mu zarzut zdrady kraju i współpracę z niemieckim okupantem
10 września sąd najwyższy królestwa Norwegii (Høyesterett) w Oslo ogłosił wyrok – karę śmierci.
„Norwegowie szybko i bardzo surowo ukarali zdrajców z Quislingiem na czele. Na karę śmierci lub wieloletnie więzienie skazano także innych członków kolaboracyjnego rządu” - mówi prof. Piotr Majewski.
24 października 1945 r. o godz. 2:40 Vidkun Quisling został rozstrzelany przez pluton egzekucyjny armii norweskiej na terenie twierdzy Akershus. Zwłoki spalono w krematorium, prochy rozrzucono w okolicy Fyresdal. Dziś jego nazwisko jest symbolem kolaboracji z III Rzeszą i zdrady własnego kraju.
Maciej Replewicz
rep/ ls/
