Teren byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz Birkenau. Fot. PAP/ A. Grygiel
Dawid Wongczewski, polski Żyd, był pierwszą ofiarą niemieckiego obozu Auschwitz. Zmarł 76 lat temu, w nocy z 6 na 7 lipca 1940 r., podczas dwudziestogodzinnego apelu, który Niemcy zarządzili po ujawnieniu ucieczki więźnia Tadeusza Wiejowskiego.
O Wongczewskim niewiele dziś wiadomo. Nieznane są jego przedwojenne losy, ani okoliczności, w jakich trafił do więzienia. Nie wiadomo ile miał lat. Do Auschwitz został deportowany w drugim transporcie polskich więźniów 20 czerwca 1940 r. Niemcy przywieźli nim 313 osób z więzienia w Wiśniczu Nowym. W większości byli to Polacy. W transporcie znalazło się również kilkunastu polskich Żydów.
Deportowani po przywiezieniu zostali poddani szczegółowym oględzinom. Lekarz SS Franz Georg Mayer prowadził badania antropologiczne. Zwracał uwagę na blizny lub znaki szczególne u więźniów. Wongczewski wzbudził jego szczególne zainteresowanie. Historycy z Muzeum Auschwitz w „Księdze Pamięci” poświęconej transportom Polaków do obozu z okupowanej Polski południowej, wspomnieli, że u więźnia stwierdzono „daleko posuniętą gruźlicę oraz wypad kiszki stolcowej z zaawansowaną martwicą”. „Był wychudzony do ostateczności i pokaleczony wskutek pobicia w więzieniu. Z kilkoma innymi został uznany za czasowo niezdolnego do pracy i umieszczony w obozowej izbie chorych” – napisali.
6 lipca doszło do pierwszej ucieczki z Auschwitz. Na wolność wydostał się Polak Tadeusz Wiejowski. Po wykryciu tego, Niemcy zarządzili karny apel. Rozpoczął się o godz. 18.00 w dniu ucieczki i trwał nieprzerwanie do godziny 14.00 następnego dnia. Był to najdłuższy apel w historii obozu. Niemcy przez całą noc chodzili między szeregami więźniów, bijąc ich i kopiąc. Po raz pierwszy wymierzali publiczną karę chłosty.
6 lipca doszło do pierwszej ucieczki z Auschwitz. Na wolność wydostał się Polak Tadeusz Wiejowski. Po wykryciu tego, Niemcy zarządzili karny apel. Rozpoczął się o godz. 18.00 w dniu ucieczki i trwał nieprzerwanie do godziny 14.00 następnego dnia. Był to najdłuższy apel w historii obozu. Niemcy przez całą noc chodzili między szeregami więźniów, bijąc ich i kopiąc. Po raz pierwszy wymierzali publiczną karę chłosty. Stosowali kij o szerokości 4 cm. W tym celu w obozowej stolarni skonstruowano „kozła”. Kara ta dotknęła więźniów, których gestapo podejrzewało o pomoc w ucieczce.
W "stójce" uczestniczyli wszyscy więźniowie, także chorzy. Było ich wówczas 1311. W nocy, wycieńczony wielogodzinnym staniem, Dawid Wongczewski zmarł. Stał się pierwszą ofiarą Niemców w Auschwitz.
Tadeusz Wiejowski pochodził z Kołaczyc. Był szewcem. Do Auschwitz trafił w pierwszym transporcie polskich więźniów, 14 czerwca 1940 r. Tego dnia zaczął funkcjonować obóz. W ucieczce pomogli mu polscy robotnicy, którzy pracowali jako elektrycy w niemieckiej firmie: Bolesław Bicz, Emil Kowalowski, Stanisław Mrzygłód, Józef Muszyński i Józef Patek. Czterech z nich było członkami Związku Walki Zbrojnej.
Uciekinier przebrany w robocze ubranie jednego z elektryków wyszedł w ich towarzystwie na zewnątrz. Otrzymał od nich prowiant i pieniądze. Towarowym pociągiem wydostał się poza okolice obozu. Była to pierwsza ucieczka z Auschwitz.
Obozowe gestapo przeprowadziło drobiazgowe śledztwo. Aresztowali polskich robotników, którzy pomogli uciekinierowi. Trafili do obozu. Poddano ich okrutnemu śledztwu. Pierwotnie zostali skazani na śmierć, ale Niemcy zamienili ostatecznie karę na chłostę i osadzenie w Auschwitz. Obóz przeżył tylko Bolesław Bicz. Zmarł tuż po wojnie.
Więźniów podejrzanych o udzielenie pomocy w ucieczce Niemcy przewieźli karnym transportem do obozu Flossenbuerg.
Tadeusz Wiejowski przez ponad rok ukrywał się w rodzinnych Kołaczycach. Jesienią 1941 r. został zatrzymany i osadzony w więzieniu w Jaśle; w tym samym roku został rozstrzelany.
Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 r., aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała także sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości.(PAP)
szf/ mow/
