Dyrektor BEP IPN Andrzej Zawistowski z zdjęciem działacza PPS Kazimierza Pużaka. Fot. PAP/T. Gzell
Pomnik Braterstwa Broni, zwany pomnikiem "czterech śpiących", to symbol władzy Stalina nad Polską - przekonywali przedstawiciele IPN, którzy w piątek rozdawali na warszawskiej Pradze ulotki z mapą m.in. miejsc kaźni totalitaryzmu komunistycznego.
Akcji IPN towarzyszyła pikieta SLD, którego działacze i sympatycy dowodzili, że pomnik to już stały element krajobrazu stolicy.
Pracownicy IPN rozdawali ulotki w pobliżu stołecznego Placu Wileńskiego. Inicjatywa miała związek z 69. rocznicą wejścia do Warszawy Armii Czerwonej, a jej celem było przypomnienie historii wybudowanego w 1945 r. Pomnika Braterstwa Broni. W listopadzie 2011 r. monument został przeniesiony w związku z rozbudową metra i poddany renowacji.
"Czas wyjść do ludzi z akcją edukacyjną. To nie jest przypadek, że właśnie w tym miejscu w 1945 r. postawiono pomnik +czterech śpiących+ i nie jest przypadkiem, że odsłaniał go Bolesław Bierut, osobiście wskazany przez Stalina na władcę Polski. Pomnik owszem widać, ale nie widać miejsc po katowniach, w których do dzisiaj znajdują się napisy wyryte przez umęczonych więźniów" - mówił historyk, dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN Andrzej Zawistowski.
Przypomniał, że dzień 17 stycznia był w okresie PRL obchodzony jako dzień wyzwolenia Warszawy, ale - jak podkreślił - "była to propaganda komunistyczna". "Tu na warszawskiej Pradze komuniści instalowali swoją władzę już od jesieni 1944 r. To bardzo bolesne, ale trzeba pamiętać, że kiedy tu wojska Armii Czerwonej i Ludowego Wojska Polskiego stały, to po drugiej strony Warszawy wciąż trwało powstanie warszawskie" - zaznaczył Zawistowski. Dodał też, że akcja IPN ma wyłącznie charakter edukacyjny, a jej celem nie jest ani likwidacja, ani przeniesienie pomnika.
"To nie jest przypadek, że właśnie w tym miejscu w 1945 r. postawiono pomnik +czterech śpiących+ i nie jest przypadkiem, że odsłaniał go Bolesław Bierut, osobiście wskazany przez Stalina na władcę Polski. Pomnik owszem widać, ale nie widać miejsc po katowniach, w których do dzisiaj znajdują się napisy wyryte przez umęczonych więźniów" - mówił historyk, dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN Andrzej Zawistowski.
Ulotki IPN poza komentarzem historycznym zawierają mapę totalitarnych instytucji, które od końca II wojny św. położone były w niedalekiej odległości od pomnika. Wśród nich jest więzienie karno-śledcze, tzw. Toledo, z lat 1944-1956, słynące z wyjątkowo brutalnych przesłuchań. Wielu spośród więźniów - jak podaje IPN - nie przeżyło stosowania "niedozwolonych metod". Ulotki zawierają też informacje o areszcie śledczym sowieckiego aparatu bezpieczeństwa, w którym przesłuchania prowadziło NKWD. Tuż obok niego rezydował sowiecki trybunał wojskowy, który wydawał wyroki w trybie doraźnym.
Przeciwko akcji IPN zaprotestowały w tym samym czasie Federacja Młodych Socjaldemokratów oraz warszawski Sojusz Lewicy Demokratycznej, wspierane przez Warszawskie Forum Lewicy. "IPN zajmuje się nie tym, co potrzeba. Dziś zaczął się zajmować tym, jakie pomniki w Warszawie powinny stać, a to jest zadanie samorządu" - mówił przewodniczący warszawskiego SLD Sebastian Wierzbicki.
Podkreślił, że pomnik "czterech śpiących" to stały element krajobrazu Warszawy, którego nie należy burzyć, ani też zmieniać jego położenia. Przypomniał, że "70 proc. warszawiaków w barometrze, który był przeprowadzony na zlecenie władz miasta zadeklarowało, że chce, aby pomnik +czterech śpiących+ pozostał". Dodał, że w sprawie pomnika powinno zostać przeprowadzone ogólnowarszawskie referendum.
Podczas akcji Zawistowski próbował wręczyć Wierzbickiemu portret Kazimierza Pużaka, który był działaczem PPS i w latach II wojny św. wchodził w skład władz Polskiego Państwa Podziemnego. "To był socjalista, a nie człowiek prawicy. Gdy weszła tutaj Armia Czerwona, został aresztowany, przewieziony do Moskwy i sądzony w procesie szesnastu (...). Pużak przypłacił to +wyzwolenie+ aresztem, więzieniem, w którym zmarł" - mówił Zawistowski. Wierzbicki odmówił jednak przyjęcia portretu tłumacząc, że o losie Pużaka zadecydowało NKWD, a nie Armia Czerwona.
Pomnik Braterstwa Broni, zwany "pomnikiem czterech śpiących", został wybudowany w 1945 r. Autorstwo projektu pomnika przypisuje się radzieckiemu majorowi A. Nieńko, który jest także autorem Pomnika Wdzięczności Armii Radzieckiej w warszawskim Parku Skaryszewskim. Projekt zrealizowali architekci i rzeźbiarze pracujący w Biurze Odbudowy Stolicy. Początkowo rzeźby były jedynie gipsowymi odlewami, które w 1947 r. zastąpiono odlewami w brązie, uzyskanym z przetopienia niemieckiej amunicji. Na cokole pomnika znajduje się napis: "Chwała bohaterom Armii Radzieckiej. Towarzyszom broni, którzy oddali swe życie za wolność i niepodległość narodu polskiego. Pomnik ten wznieśli mieszkańcy Warszawy 1945 r." (PAP)
nno/ as/ gma/
