Modlitwa Kadisz zabrzmi we wtorek w byłym niemieckim obozie Auschwitz II-Birkenau w 70. rocznicę buntu więźniów z Sonderkommanda, złożonego głównie z Żydów, których Niemcy zmuszali do prac przy usuwaniu ciał osób zamordowanych w komorach gazowych.
Bunt był największym wystąpieniem więźniów w czasie funkcjonowania niemieckiego obozu Auschwitz.
Podczas uroczystości odczytane zostaną fragmenty wspomnień więźniów Sonderkommando. Muzeum Auschwitz przygotowało także sesję naukową dla nauczycieli, studentów i przewodników, która przybliży historię tej specjalnej grupy. Uczestnicy obejrzą film fabularny „Szara strefa”. Powstał on na motywach wspomnień więźnia Sonderkommanda, lekarza antropologa Miklosa Nyiszli`ego.
Pierwszy oddział specjalny do obsługi krematorium Niemcy utworzyli w obozie macierzystym Auschwitz, gdzie już latem 1941 r. palili ciała ofiar gazowania Cyklonem B. Jedna z pierwszych grup liczyła 80 więźniów. Zgładzono ich latem 1942 r. W połowie 1944 r., gdy do Birkenau docierały transporty z Żydami węgierskimi, liczyło ok. 900 osób.
Geneza buntu sięga końca lata 1944 r., gdy zaczęła maleć liczba deportowanych na zagładę. Niemcy zaczęli wówczas sukcesywnie likwidować więźniów Sonderkommanda. We wrześniu zgładzili ok. 200 osób. Pozostali zdali sobie sprawę z zagrożenia i zaplanowali bunt. W przygotowaniach pomagali im jeńcy sowieccy, również wcieleni do Sonderkommanda.
Plan zakładał wysadzenie krematoriów, podpalenie baraków, przecięcie drutów i masową ucieczkę. Więźniowie dysponowali prymitywnymi granatami, wykonanych z materiału wybuchowego zdobytego przez więźniarki pracujące przy demontażu starych samolotów.
7 października 1944 r. rano obozowy ruch oporu zawiadomił buntowników, że SS zamierza zgładzić 300 członków Sonderkommanda. Więźniowie stanęli do walki. Zaatakowali SS-manów zabijając trzech z nich. Podpalili jedno z krematoriów. Część z nich po przecięciu drutów uciekła i zabarykadowała się w stodole we wsi Rajsko. Zostali tam otoczeni. Niemcy część z nich zastrzelili, a część spalili żywcem w stodole. Kolejni zginęli podczas karnego apelu po zdławieniu oporu. Liczba osób w Sonderkommando zmniejszyła się po buncie z 663 do 212. Obóz przeżyło kilkudziesięciu.
Niemcy wszczęli dochodzenie, skąd więźniowie mieli materiały wybuchowe. Ustalili, że dostarczyły je żydowskie dziewczęta: Roza Robota, Ala Gaertner, Regina Safirsztain i Estera Wajcblum. Zostały zgładzone.
Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 roku, aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała także sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości. (PAP)
szf/ pz/
