Krakowski Sąd Okręgowy ponownie zaproponował, by twórcy niemieckiego serialu "Nasze Matki, nasi Ojcowie" i żołnierze AK podnoszący, że produkcja narusza ich dobra osobiste, zawarli ugodę. W środę odbyła się kolejna rozprawa w trwającym od 2016 r. procesie cywilnym.
Proces wytoczył 92-letni żołnierz Armii Krajowej Zbigniew Radłowski oraz Światowy Związek Żołnierzy AK. Wystąpili oni przeciwko producentom trzyczęściowego serialu "Nasze matki, nasi ojcowie", tj. UFA Fiction oraz ZDF (II program niemieckiej telewizji) za naruszenie dóbr osobistych rozumianych jako prawo do tożsamości narodowej, dumy narodowej i narodowej godności oraz wolności od mowy nienawiści. Proces monitoruje i wspiera Reduta Dobrego Imienia.
Według powodów, w serialu znalazły się sceny, które mają dowodzić, że AK rzekomo była współwinna zbrodni na osobach narodowości żydowskiej, Niemcy zaś są przedstawieni jako ofiary II wojny światowej.
Proponowana przez sąd ugoda zakłada: przeprosiny dla żołnierzy Armii Krajowej, usunięcie z filmu biało-czerwonych opasek z napisem "AK" oraz umieszczenie na początku filmu planszy z informacjami o działalności Armii Krajowej. Strony nie zajęły stanowiska w tej sprawie, przedłożą je sądowi po konsultacjach na następnej rozprawie. Jednocześnie sąd zasięgnie informacji u biegłego, czy takie operacje na dystrybuowanych kopiach filmu byłyby możliwe.
"My od początku mówiliśmy, że ugoda jest możliwa, co więcej, proponowaliśmy tekst takiej planszy, która miałaby się pojawić przed każdym odcinkiem serialu i informować, jaka była faktyczna rola AK podczas II wojny światowej. Jest także kwestia przeproszenia, nawet w ogólny sposób, żołnierzy AK, ale to jest kwestia stanowiska drugiej strony" - powiedziała dziennikarzom reprezentująca powodów mec. Monika Brzozowska-Pasieka.
Także zdaniem prezes Reduty Dobrego Imienia Miry Wszelakiej "szanse na zawarcie ugody zaproponowanej przez sąd są bardzo duże". "Wiele zależy od strony niemieckiej, czy zdecyduje się na przeprosiny. Chodzi o przeprosiny indywidualne, a nawet zbiorowe wszystkich żołnierzy AK, którzy czują się obrażeni; przeprosiny które są odbierane przez przedstawicieli strony niemieckiej jako trudne do spełnienia. Ugoda na pewno wchodzi w grę, natomiast przeprosiny są jednym z jej kluczowych elementów" – powiedziała Mira Wszelaka.
Z kolei pełnomocnik pozwanych Piotr Niezgódka o propozycji sądu powiedział, że "jest to rozwiązanie nowe i na pewno interesujące". "Musimy je skonsultować z naszym klientem" – zapowiedział adwokat.
W złożonym pozwie powodowie domagają się przeprosin we wszystkich telewizjach, w których film był emitowany, lub poprzedzenia pierwszej emisji w pozostałych telewizjach, do których go sprzedano, informacją historyczną ze stwierdzeniem, że jedynymi winnymi Holocaustu byli Niemcy. Podobny komunikat miałby też się znaleźć na stronie internetowej twórców. Powodowie chcą także usunięcia z filmu znaku graficznego AK na biało-czerwonych opaskach noszonych przez aktorów (według powodów w AK nie było takiego zwyczaju) i zapłaty 25 tys. zł.
Pełnomocnicy pozwanych producentów wnosili o odrzucenie pozwu bez jego merytorycznego rozpoznania, co uzasadniali tym, że sąd polski nie jest właściwy do rozpoznawania sporu. Na wypadek, gdyby sąd nie odrzucił pozwu, wnieśli o jego oddalenie wskazując, że producenci korzystali z wolności do twórczości artystycznej produkując ten film.
Na pierwszej rozprawie w lipcu 2016 r. sąd oddalił argument o braku jurysdykcji krajowej uznając, że polski sąd ma prawo i obowiązek procedować w tej sprawie, bo film był wyświetlany w Polsce, ma też prawo ocenić tego skutki. Do sprawy przystąpiła także Prokuratura Okręgowa w Krakowie "z uwagi na ważny interes społeczny".
Przesłuchany podczas środowej rozprawy biegły z zakresu kinematografii i filmoznawstwa stwierdził m.in., że twórcy filmu stosowali "zabiegi relatywizujące historię". Wskazywał na "takie profilowanie scen, aby uwypuklić antysemickość żołnierzy AK", oraz "wskazywanie antysemickości jako istotnej cechy zbiorowości Polaków".
Pytany przez sąd, czy serial mógł mieć wpływ na kształtowanie wiedzy historycznej widzów, biegły stwierdził, że "zdecydowanie tak". Stwierdził także m.in., że "rozumienie antysemickich scen z udziałem żołnierzy AK będzie takie samo w Niemczech, jak i w Polsce", i że "niezależnie gdzie film byłby emitowany, w odniesieniu do zachowania żołnierzy AK byłby w ten sam sposób zrozumiany".
Na kolejnych rozprawach w marcu i kwietniu sąd ma przesłuchać - w trybie wideokonferencji - twórców filmu, prawdopodobnie powoła też jako biegłego historyka. W toku procesu strona niemiecka sprzeciwiała się powołaniu polskich biegłych historyków i biegłego z zakresu kinematografii wskazując, że Polacy wychowani w kulcie Armii Krajowej nie będą w stanie obiektywnie ocenić filmu i dlatego powinni zostać przesłuchani niemieccy biegli. Sąd odrzucił te wnioski.
Film "Nasze matki, nasi ojcowie" w trzech częściach TVP1 wyemitowała w czerwcu 2013 r. Film wywołał dyskusję w Polsce i Niemczech, dotyczącą sposobu przedstawienia w serialu Polaków oraz problemu odpowiedzialności Niemców za zbrodnie II wojny światowej. Po emisji filmu w publicznej telewizji ZDF w marcu w niemieckich mediach rozpoczęła się burzliwa debata o odpowiedzialności "zwykłych Niemców" za zbrodnie II wojny. W Polsce produkcję krytykowano za ukazywanie partyzantów z AK jako antysemitów i relatywizowanie odpowiedzialności Niemców. Pod koniec czerwca 2013 r. warszawska prokuratura rejonowa odmówiła wszczęcia śledztwa w sprawie publicznego znieważenia narodu polskiego w związku z emisją filmu w TVP. (PAP)
autor: Anna Pasek
hp/ js/
