„Utracony świat w dokumentach IPN – zniszczenia i straty osobowe września 1939 r.”. Źródło: IPN
„Utracony świat w dokumentach IPN – zniszczenia i straty osobowe września 1939 r.” - to główne hasło Nocy Muzeów w Archiwum IPN w Warszawie. Nasi goście znajdą arcyciekawe dokumenty z okresu II wojny światowej - zapewnia PAP dyrektor Archiwum IPN Marzena Kruk.
Noc Muzeów, podczas której będzie można odwiedzić niedostępne na co dzień magazyny archiwalne IPN oraz zobaczyć unikatowe dokumenty pieczołowicie odtworzone przez konserwatorów, rozpocznie się w sobotę od godz. 16 w Archiwum IPN przy ul. Kłobuckiej 21 w Warszawie.
"Tematem tegorocznej Nocy Muzeów będzie druga wojna światowa i straty, które prawie 80 lat temu ponieśli Polacy po agresji III Rzeszy Niemieckiej i Związku Sowieckiego. Każdy kto do nas przyjdzie będzie mógł obejrzeć arcyciekawe i autentyczne świadectwa - dokumenty, fotografie i filmy, które obrazują dramatyzm wojny i okupacji. To będą np. przejmujące grypsy z niemieckich obozów koncentracyjnych, które więźniowie pisali własną krwią" - opowiadała dyrektor Kruk, przypominając przy tym, że w IPN znajdują się dokumenty np. z KL Auschwitz-Birkenau czy KL Dachau.
Wśród licznych dokumentów, które archiwiści przedstawią w specjalnych gablotach oraz przy stanowiskach multimedialnych, będzie można obejrzeć zdjęcia z albumów fotograficznych niemieckich żołnierzy, którzy wkroczyli do Polski, także dokumentację obrazującą represje wobec ludności polskiej i żydowskiej, w tym z obozów zagłady. Znajdą się tam także archiwalia dotyczące incydentów granicznych jeszcze sprzed 1 września 1939 r. i późniejsze dotyczące egzekucji i zbrodni Werhmachtu czy tajnej policji Gestapo. Nie zabraknie relacji dotyczących agresji Sowietów, którzy 17 września zaatakowali Polskę od wschodu.
Tragedię upadającej we wrześniu stolicy Polski zobrazują plansze z kolorowymi slajdami fotografii ze słynnej kolekcji amerykańskiego fotografa i filmowca Juliena Bryana. Do Warszawy przybył ostatnim pociągiem 4 września 1939 r., a podczas pobytu w mieście jako korespondent mediów w USA robił zdjęcia i kręcił filmy dokumentujące obronę Warszawy i masowe bombardowanie miasta przez Luftwaffe - siły lotnicze III Rzeszy Niemieckiej. Goście Archiwum IPN będą mogli obejrzeć także film Bryana pt. "Oblężenie" ("Siege"), który można było zobaczyć już w 1940 r. w Stanach Zjednoczonych.
Julien Bryan jest uważany za jedynego zagranicznego dziennikarza będącego wówczas w Warszawie. Przez Polskie Radio zaapelował wówczas do prezydenta USA Franklina Roosevelta o pomoc dla warszawskich cywili, którzy stali się celem dla niemieckich bombowców. 21 września 1939 r. wyjechał z płonącej Warszawy do Stanów Zjednoczonych, zabierając ze sobą bogaty materiał dokumentujący życie ludności cywilnej w walczącym mieście. Zdjęcia Warszawy, ilustrujące artykuły jego autorstwa, znalazły się w grudniu 1939 r. na okładkach amerykańskich magazynów "Look" oraz "Life".
Dramat Warszawy z jesieni 1939 r. będzie można obejrzeć również na fotografiach Antoniego Snawadzkiego, które dokumentują zniszczenia zabudowy dokonane w Warszawie podczas niemieckich nalotów i ostrzału artyleryjskiego oblężonego miasta. Goście Nocy Muzeów będą mogli też zapoznać się z niemieckimi źródłami i obejrzeć zdjęcia z albumu niemieckiego samodzielnego plutonu propagandowego Luftwaffe "Prusy Wschodnie" z wyeksponowanym oryginalnym zdjęciem lotniczym zniszczeń zabudowy w rejonie pl. Grzybowskiego - niedługo po niemieckich nalotach i z niemieckim opisem propagandowym.
Z tej grupy dokumentów propagandowych interesujący może się wydać np. film "Zajęcie Warszawy 1939 r." ("Einnahme von Warschau 1939") - prezentujący oblężenie i zdobycie Warszawy we wrześniu 1939 r. Klatki przedstawiają kolejno: graficzne zamknięcie oblężenia wokół stolicy, naradę sztabu armii niemieckiej z udziałem Adolfa Hitlera i Hermanna Goeringa oraz wyższych dowódców wojskowych, przygotowania samolotów do bombardowań, naloty, ostrzał artyleryjski, płonące miasto, piechotę atakującą miasto, wziętych do niewoli polskich żołnierzy, ludność cywilną, podpisanie kapitulacji przez gen. dyw. Tadeusza Kutrzebę.
"Z jednej strony chcemy pokazać ogrom zniszczeń będący rezultatem wojny, ale z drugiej chcemy to zestawić z obrazem Warszawy z 1927 roku. To możliwe dzięki pozyskanemu przez nas w USA filmowi dokumentalnemu, który opowiada o wizycie w Polsce weteranów Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera. Kilkanaście minut z tego filmu, zatytułowanego +Z wycieczki Stowarzyszenia Weteranów do Polski+, poświęcony jest tej cudownej i pięknej Warszawie, której już nie ma" - mówiła Kruk.
Archiwiści IPN opowiedzą również o tym, jak działa ich instytucja "od kuchni". "Opowiemy o naszej pracy, pokażemy jak wyglądają magazyny archiwalne, współczesne systemy przechowywania dokumentów, naszą Pracownię Konserwacji, w której ratuje się czasem bardzo zniszczone dokumenty" - zachęcała dyrektor Archiwum IPN. W Pracowni Konserwacji zaprezentowany zostanie m.in. plakat z odezwą prezydenta Ignacego Mościckiego. Specjaliści opowiedzą też o przedsięwzięciu "Archiwum Pełne Pamięci", który ma na celu pozyskiwanie m.in. od prywatnych osób dokumentów dotyczących najnowszej historii Polski.
Archiwum IPN przedstawi również Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej, do którego trafia rocznie ok. 10 tys. zapytań o osoby represjonowane przez III Rzeszę Niemiecką lub ZSRS. Pracownicy IPN przedstawią m.in. oryginał listu więźnia KL Auschwitz, kartotekę ewidencyjną z KL Dachau oraz kartoteką Gestapo z Gdańska czy kopię protokołu z przesłuchania Stefana de Waldena - oficera Polskiej Marynarki Wojennej i dowódcy kontrtorpedowca "Wicher", na pokładzie którego walczył w obronie Wybrzeża. Instytut przedstawi również fotografie legendarnego polskiego dowódcy mjr. Henryka Dobrzańskiego "Hubala".
Mjr Henryk Dobrzański - oficer wojny obronnej 1939 r., kawalerzysta i dowódca pierwszego polskiego oddziału partyzanckiego - zginął 30 kwietnia 1940 r. pod Anielinem nad brzegiem Pilicy. Decyzję o kontynuowaniu walki z Niemcami podjął w październiku 1939 r., przyjął wówczas pseudonim "Hubal". Od końca 1939 r. do wiosny 1940 r. jego oddział - nazwany Oddziałem Wydzielonym Wojska Polskiego - stoczył z Niemcami wiele potyczek i bitew.
Podczas Nocy Muzeów z IPN będzie możliwość sprawdzenia informacji w bazie Międzynarodowej Służby Poszukiwawczej w niemieckim Bad Arolsen. To największe centrum dokumentacji losów ofiar reżimu III Rzeszy. W istniejącym od lat 40. ubiegłego wieku archiwum znajduje się blisko 30 mln dokumentów, zawierających informacje na temat 17,5 mln osób - więźniów obozów koncentracyjnych, gett, robotników przymusowych oraz innych ofiar systemu represji i deportacji.
Podczas Nocy Muzeów w Archiwum IPN na dzieci będzie czekać specjalna strefa zabaw, a na wszystkich – gry planszowe i konkursy historyczne oraz pokazy grupy rekonstrukcji historycznej. Ma być także kuchnia polowa.
Archiwiści IPN, których zasób liczy obecnie ponad 92 km akt (w tym 31 km znajduje się w Warszawie) - zgodnie z ustawą o IPN - gromadzą, zabezpieczają, także opracowują i udostępniają dokumenty dotyczące zbrodni popełnianych na polskich obywatelach w latach 1917-90 oraz dokumenty ukazujące fakty i okoliczności dotyczące ich losów, m.in. w okresie drugiej wojny światowej oraz w okresie władzy komunistycznej w Polsce.
Norbert Nowotnik (PAP)
nno/ agz/
