Na zakończenie synodu biskupów na temat rodziny w niedzielę odbędzie się w Watykanie beatyfikacja Pawła VI. To on pół wieku temu powołał instytucję synodu. Uważany jest za pokornego reformatora i zapomnianego papieża, którego przyćmiła wielkość Jana Pawła II.
262. papież, Giovanni Battista Montini urodził się 28 września 1897 roku w miejscowości Concesio koło Brescii na północy Włoch. Jego ojciec, adwokat, później polityk, w chwili jego narodzin był redaktorem naczelnym katolickiego dziennika „Obywatel Brescii”. To w tym mieście w 1920 roku przyszły papież przyjął święcenia kapłańskie. Pojechał następnie do Rzymu, gdzie studiował prawo cywilne i kanoniczne na Uniwersytecie Gregoriańskim, literaturę oraz filozofię na świeckiej uczelni La Sapienza, dyplomację w Papieskiej Akademii Kościelnej. Po jej ukończeniu rozpoczął pracę w służbie dyplomatycznej.
Pierwszą jego misją była praca sekretarza w nuncjaturze apostolskiej w Warszawie od czerwca do października 1923 roku.
Od 1925 roku był kościelnym asystentem krajowej federacji uniwersytetów katolickich.
W 1937 roku został mianowany substytutem w Sekretariacie Stanu Stolicy Apostolskiej i w tej roli rozpoczął ścisłą współpracę z ówczesnym sekretarzem stanu kardynałem Eugenio Pacellim. Kontynuował ją także wtedy, gdy w 1939 roku został on papieżem i przyjął imię Piusa XII. Lata II wojny światowej spędził jako bliski współpracownik papieża i działając na jego polecenie niósł pomoc Żydom i uchodźcom; ukrywał ich, przekazywał pieniądze. W rezultacie porządku jałtańskiego Montini zaangażował się w działalność na rzecz obrony katolicyzmu przed marksizmem; był przy tym zwolennikiem umiarkowania w przeciwieństwie do często głoszonych w szeregach hierarchii poglądów o konieczności ostrych, bezkompromisowych reakcji.
W 1954 roku Montini został arcybiskupem Mediolanu, gdzie zasłynął wręcz jako „metropolita klasy robotniczej”; odwiedzał fabryki, dążył do utrzymywania kontaktów ze wszystkimi warstwami społeczeństwa. Kardynałem został mianowany na pierwszym konsystorzu nowego papieża, Jana XXIII, w 1958 roku. Pięć lat później został jego następcą. Wybrany na konklawe 21 czerwca 1963 roku przyjął imię Pawła VI.
Po wyborze za najważniejsze zadanie swego pontyfikatu uznał kontynuację Soboru Watykańskiego II, rozpoczętego przez jego poprzednika. Sobór zakończył się w grudniu 1965 roku. Powołane zostały komisje posoborowe, których zadaniem była realizacja jego reformatorskich postanowień o głębokiej reformie i modernizacji Kościoła, wówczas uważanych wręcz za „trzęsienie ziemi”. Zmienił także zasady wyboru papieża ustanawiając, że prawo do udziału w konklawe mają kardynałowie do 80. roku życia.
Szerokim echem odbiła się decyzja Pawła VI o rezygnacji z używania tiary papieskiej w 1964 roku. Papież postanowił ją sprzedać, by uzyskać pieniądze na pomoc dla biednych. Tiarę kupił za ponad milion dolarów ówczesny arcybiskup Nowego Jorku; dalej przechowywana jest w USA.
Od samego początku nowy papież musiał zmierzyć się ze skrzydłem konserwatorskim, które zarzucało mu nadmierne otwarcie wobec świata współczesnego i zarzucało nawet uleganie pokusom „modernizmu”. Z kolei radykalne, liberalne kręgi katolickie, bliskie lewicy oskarżały go o bezczynność.
Szerokim echem odbiła się decyzja Pawła VI o rezygnacji z używania tiary papieskiej w 1964 roku. Papież postanowił ją sprzedać, by uzyskać pieniądze na pomoc dla biednych. Tiarę kupił za ponad milion dolarów ówczesny arcybiskup Nowego Jorku; dalej przechowywana jest w USA.
Wielkie znaczenie miała jego pierwsza zagraniczna pielgrzymka, do Ziemi Świętej w 1964 roku. Był pierwszym papieżem, który podróżował samolotem i powrócił do miejsca narodzin chrześcijaństwa. W Jerozolimie doszło wówczas do jego historycznego spotkania z prawosławnym patriarchą Atenagorasem. To dzięki temu gestowi w 1965 roku zniesiono ekskomunikę nałożoną na Kościół prawosławny w 1054 roku.
Był pierwszym papieżem-pielgrzymem. W kolejnych latach odwiedził Bombaj w Indiach, Kolumbię, Fatimę w Portugalii, Turcję, Ugandę w Afryce. Wygłosił przemówienie na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku.
W 1966 roku po czterech wiekach, nie bez protestów najbardziej konserwatywnej części hierarchii kościelnej, Paweł VI zniósł indeks ksiąg zakazanych.
W tym samym roku, w związku z obchodami tysiąclecia chrztu Polski episkopat chciał zaprosić papieża, ale tylko na Jasną Górę. Biskupi wiedzieli, że władze PRL nie zgodzą się na przyjazd papieża do kilku miast i wielkie uroczystości z jego udziałem. Z kolei Paweł VI podzielił się z prymasem Stefanem Wyszyńskim swymi obawami, czy pierwsza papieska pielgrzymka za żelazną kurtynę nie zostanie propagandowo wykorzystana przez władze komunistyczne. Władze PRL odmówiły jednak wystosowania zaproszenia do Watykanu i to mimo że Stolica Apostolska poinformowała oficjalnie rząd w Warszawie o tym, że papież chciałby przyjechać do Polski. Jego współpracownicy ujawnili potem, że bardzo mocno to przeżył.
W 1965 roku Paweł VI ustanowił instytucję synodu, czyli zgromadzenia biskupów, a w 1967 roku - Światowy Dzień Pokoju, obchodzony przez Kościół 1 stycznia. Utworzył Sekretariat dla Religii Niechrześcijańskich, a potem także dla Niewierzących.
To za jego pontyfikatu doszło do głębokich zmian w polityce Kościoła wobec ZSRR i całego bloku wschodniego. Kilkakrotnie przyjął przedstawicieli władz w Moskwie, między innymi radzieckiego ministra spraw zagranicznych Andrieja Gromykę.
Największe zainteresowanie, rozgłos, ale i polemiki wywołała jego wciąż przywoływana i nadal różnie oceniana encyklika „Humanae vitae” z 1968 roku o małżeństwie i regulacji urodzin. Dokument stwierdza, że "każdy akt małżeński musi być otwarty na przekazywanie życia", ale dopuszcza naturalną regulację poczęć. Jest tam zaś kategoryczny sprzeciw wobec wszelkich sztucznych metod antykoncepcji. Materiały do tego dokumentu zbierał między innymi metropolita krakowski kardynał Karol Wojtyła. W 1976 roku arcybiskup Krakowa wygłosił na życzenie Pawła VI wielkopostne rekolekcje dla niego i całej Kurii Rzymskiej.
Ostatni rok życia Pawła VI - 1978 - naznaczyło tragiczne wydarzenie we Włoszech: porwanie przez Czerwone Brygady jego przyjaciela, byłego premiera, przywódcy chadecji Aldo Moro. Apelował do porywaczy o uwolnienie polityka, który został potem przez nich zamordowany. Nieżyjący już były wielokrotny premier Giulio Andreotti ujawnił, że papież był gotów wtedy zapłacić okup za uwolnienie polityka, gdyby Czerwone Brygady postawiły takie żądanie.
15 lat pontyfikatu papieża Montiniego przypadło na czas iście rewolucyjnych, bardzo złożonych i trudnych zmian zarówno w Kościele, jak i poza nim, w obyczajach i polityce światowej.
Paweł VI zmarł 6 sierpnia 1978 roku w letniej rezydencji w Castel Gandolfo.
15 lat pontyfikatu papieża Montiniego przypadło na czas iście rewolucyjnych, bardzo złożonych i trudnych zmian zarówno w Kościele, jak i poza nim, w obyczajach i polityce światowej.
Uważany jest za wychowawcę pokoleń polityków włoskiej chadecji, którzy działali w organizacjach katolickich w czasach, gdy był duszpasterzem młodzieży akademickiej.
Jego biografowie podkreślają: był odważnym papieżem przełomu, ale nieuchronnie pozostał w cieniu prawdziwego „cyklonu” energii i charyzmy swego następcy, Jana Pawła II.
Proces beatyfikacyjny Pawła VI rozpoczął się na szczeblu diecezjalnym w 1993 roku z woli Jana Pawła II. W 2012 roku papież Benedykt XVI wyraził zgodę na ogłoszenie dekretu o heroiczności cnót Montiniego, co stanowiło zamknięcie ważnej fazy postępowania kanonicznego w Watykanie.
Jako wymagany do beatyfikacji cud wybrano niewytłumaczalne z medycznego punktu widzenia wyzdrowienie płodu w USA w 2001 roku. U kobiety w piątym miesiącu ciąży stwierdzono jego ciężkie uszkodzenie. Dlatego lekarze zasugerowali dokonanie aborcji.
Kobieta za radą włoskiej zakonnicy, która znała Pawła VI, postanowiła donosić ciążę i modlić się do tego papieża. Urodziła zdrowego chłopca. Cud został uznany w maju tego roku przez papieża Franciszka, który ogłosi go błogosławionym. We mszy weźmie udział prawdopodobnie także emerytowany papież Benedykt XVI.
Z Rzymu Sylwia Wysocka (PAP)
sw/ ro/
