Manifestacja ludności przed siedzibą pierwszego rządu w niepodległej Polsce – Warszawa, 14 listopada 1918 r. Fot. CAW
Organizacja polskich władz w opuszczanej przez Niemców Warszawie, codzienne problemy miasta, ewidencjonowanie mienia, ale i obywatelskie donosy - to obraz stolicy w listopadzie 1918 r. rysujący się z rozkazów Komendy Miasta udostępnionych PAP przez Centralne Archiwum Wojskowe.
Płk Henryk Minkiewicz był pierwszym komendantem m. st. Warszawy. Stanowisko to objął 10 listopada 1918 r., w dniu, w którym do stolicy przybył uwolniony z twierdzy magdeburskiej Józef Piłsudski.
W tym czasie niemiecka okupacja w Warszawie była już w stanie rozkładu. Generalny Gubernator gen. Hans von Beseler potajemnie opuścił miasto, a Polska Organizacja Wojskowa wspólnie z żołnierzami Polskiej Siły Zbrojnej, będącej pod rozkazami Rady Regencyjnej, przystąpiła do rozbrajania stacjonujących w Warszawie niemieckich żołnierzy.
Ich liczba wraz z urzędnikami niemieckimi wynosiła ok. 30 tys. Większość z nich nie myślała już jednak o walce, ale przede wszystkim o tym, jak najszybciej powrócić do swoich domów.
Prezentowane rozkazy płk Minkiewicza, pochodzące z połowy listopada 1918 r., dotyczą spraw związanych z tworzeniem polskich władz wojskowych w stolicy, m.in. organizacji Komendy Miasta, wydawania dokumentów przybywającym oficerom i żołnierzom, czy też przejmowania obiektów oraz mienia pozostawionego przez Niemców.
Skala tych zadań była ogromna - wynika z mało znanych dokumentów Komendy Miasta udostępnionych PAP przez Centralne Archiwum Wojskowe. Komendanci rejonów musieli ewidencjonować właściwie wszystko: od wolnych budynków biurowych i koszar, pociągów pancernych, aeroplanów, automobili, statków parowych, lokomotyw, fabryk ("przy podaniu co i w jakim czasie są w stanie fabrykować"), elektrowni i zapasów węgla - po łopaty, siekiery, piły, bicykle, aparaty i drut telegraficzny.
Szczególną uwagę płk Minkiewicz zwracał na zbiory archiwalne i biblioteczne odnajdywane w gmachach opuszczonych przez Niemców. "Mają być one natychmiast zabezpieczane jako własność Min. Spraw Wojsk. przy równoczesnym zawiadomieniu o tem Sekcji Naukowej tegoż ministerstwa" - głosi rozkaz z 15 listopada.
Rozkazy dostarczają także wiedzy na temat życia codziennego ówczesnej Warszawy, informując choćby o tym, że ze względu na trudności organizacyjne na kolei wstrzymano z małymi wyjątkami ruch pasażerski dla osób cywilnych.
W rozkazach Komendanta Miasta znajdujemy również ostrzeżenia następującej treści: „Dały się zauważyć liczne wypadki przejażdżek automobilowych osób wojskowych z kobietami, oraz wystawania automobili przed restauracjami. Zwracam uwagę, że automobile mogą być używane jedynie dla celów służbowych. Wszelkie wykroczenia w tym względzie karać będę surowo. Na organy służby inspekcyjnej, oraz Żandarmerię Polową składam obowiązek legitymowania automobili na ulicach”.
Kolejnym zarządzeniem było wprowadzenie zakazu posiadania przez cywili broni. "Pozwolenie na posiadanie takowej w wypadkach szczególnych, wydawać może jedynie Dowództwo miasta, gdzie należy skierowywać odpowiednio umotywowane pisemne podania. Od osób cywilnych nie posiadających odnośnej legitymacji broń należy odbierać".
Z rozkazu płka Minkiewicza można dowiedzieć się również o zjawisku donosicielstwa, które stało się w listopadzie 1918 roku poważnym problemem.
„Władze wojskowe – pisze płk Minkiewicz - zasypywane są ciągle rozmaitymi doniesieniami, które mają przeważnie charakter porachunków osobistych i w większości wypadków okazują się fałszywymi”.
„Wszyscy, których doniesienia okażą się nieprawdziwemi – stwierdza płk Minkiewicz - mają być pociągani do odpowiedzialności. Należy spisywać w tych wypadkach protokoły i przesyłać do Sądu Wojennego W.P.”.
W rozkazach z listopada 1918 r. pojawiają się również jeńcy rosyjscy: „Przypomina się – pisze płk Minkiewicz w rozkazie z 15 listopada - że jeńców rosyjskich wałęsających się po mieście bez nadzoru, należy skierować konwojem do punktu zbornego jeńców na dworcu kowelskim”. (Dworzec Kowelski – obecnie teren Dworca Gdańskiego – PAP).
Fotokopie rozkazów płk Minkiewicza dostępne są na portalu historycznym www.dzieje.pl, prowadzonym wspólnie przez Polską Agencję Prasową i Muzeum Historii Polski.
Henryk Minkiewicz urodził się w 1880 r. Był aktywnym działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej, Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego.
Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich. Był oficerem II Brygady, dowódcą 3 pp.
Ranny w bitwie pod Kostiuchnówką w lipcu 1916 r. dostał się niewoli rosyjskiej, z której po roku uciekł.
Po powrocie do kraju pełnił kierownicze funkcje w Polskiej Sile Zbrojnej (Polnische Wehrmacht).
W listopadzie 1918 r. został pierwszym komendantem m.st. Warszawy, następnie pełnił szereg funkcji dowódczych, m.in. dowódcy GO „Bug”, dowódcy 2 DP oraz zastępcy gubernatora wojennego Warszawy.
W latach 1925–1929 dowodził Korpusem Ochrony Pogranicza, którego był współorganizatorem.
W 1939 r. został aresztowany przez Sowietów i osadzony w obozie w Kozielsku. W kwietniu 1940 r. zamordowany przez NKWD w Katyniu.
Mariusz Jarosiński (PAP)
mjs/ ls/
