Prof. Albin Głowacki i dr Tomasz Ceran. Fot. R. Jurszo
System okupacyjny – geneza i implementacja, polityka represyjna, gospodarka, społeczeństwo i kultura - to zagadnienia badawcze poruszane na konferencji „Po jednej i drugiej stronie linii Ribbentrop-Mołotow”.
Jak podkreśla w materiałach konferencyjnych IPN, Polska była jedynym krajem, który podczas II wojny światowej doświadczył w tym samym czasie jednoczesnej okupacji niemieckiej i sowieckiej. Na mocy protokołu dodatkowego do paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku oba mocarstwa totalitarne podzieliły między siebie terytorium II Rzeczypospolitej oraz strefy wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej.
„Ideologia nazistowska nie zdecydowała o tym, że Niemcy zaatakowały Polskę w 1939 roku, ale zdeterminowała charakter i główny cel niemieckiej polityki okupacyjnej. Hitler nie chcial powielać błędów dziewiętnastowiecznej zaborczej polityki Prus, bo rozumiał, że odebranie Polakom państwa nie zniszczyło ich jako narodu. Nie wierzył także w możliwość trwałej germanizcji Polaków. Dlatego jego celem było nie tylko zniszczenie Polski, czy też jej kolejny rozbiór, ale również unicestwienie narodu polskiego. Polakom pod okupację niemiecką groziła realna zagłada biologiczna. Tutaj widzę istotną różnicę między okupacją sowiecką i niemiecką” - mówił dr Tomasz Ceran.
Jak dodawał, we wrześniu 1939 roku Niemcy rozważali jeszcze wariant budowy kadłubowego państwa polskiego, ale Stalin nie chciał wyrazić zgody na taki twór. "Obawiał się on jakiejkolwiek formy polskiej państwowości, gdyż mogłoby się to wiązać z powołaniem przez III Rzeszą polskiego rządu kolaboracyjnego, potencjalnego sojusznika Niemiec przeciwko ZSRR. Zresztą Niemcy toczyli na ten temat rozmowy z niektórymi polskimi politykami, ale nie przyniosły one efektów. Szybko zarzucili ten pomysł, również ze względów ideologicznych” - zauważył dr Tomasz Ceran.
Tomasz Ceran: Hitler nie chcial powielać błędów dziewiętnastowiecznej zaborczej polityki Prus, bo rozumiał, że odebranie Polakom państwa nie zniszczyło ich jako narodu. Nie wierzył także w możliwość trwałej germanizcji Polaków. Dlatego jego celem było nie tylko zniszczenie Polski, czy też jej kolejny rozbiór, ale również unicestwienie narodu polskiego.
Uczestnicy konferencji przypomnieli, że 18 września, dzień po sowieckiej inwazji, ukazał się wspólny radziecko-niemiecki komunikat. "Wynikało z niego, że obaj agresorzy mają taki sam cel w wojnie z Polską: przywrócenie ładu i spokoju zakłóconego przez rozpad kraju oraz pomoc mieszkańcom w przebudowie swego bytu państwowego. Ta +przebudowa+ miała ostatecznie okazać się likwidacją Polski” - powiedział prof. Albin Głowacki.
„Początkowo, Stalin również miał pomysł utworzenia na skrawku ziem etnicznie polskich polskiej związkowej republiki sowieckiej, ale szybko się z tego pomysłu wycofał. Nie do końca wiadomo dlaczego, ale można spekulować, że chodziło o to, iż nie za bardzo było wiadomo, kto miałby taką republiką kierować, gdyż Stalin nie miał zaufania do polskich komunistów” - dodał prof. Głowacki.
W wyniku dokonanego rozbioru Polski Niemcy zajęły obszar ok. 186 tys. km kw., zamieszkany przez ok. 22 mln osób. Związek Sowiecki uczestnicząc w rozbiorze Polski zajął obszar o powierzchni ponad 190 tys. km kw. z ludnością liczącą ok. 13 mln osób.
"Już dość dawno nie było takiej sytuacji, gdy historyczna konferencja naukowa jest tak aktualna, jak dziś. Nie ma się oczywiście z czego cieszyć, bo kłótnia, którą obserwujemy obecnie w mediach, nie przynosi historykom wiele radości" – powiedział dr Paweł Ukielski, wiceprezes IPN, nawiązując do niedawnych wypowiedzi rosyjskiego ambasadora Siergieja Andriejewa.
Symbolem „braterstwa broni” III Rzeszy i ZSRS stała się wspólna defilada Wehrmachtu i Armii Czerwonej, która odbyła się 22 września 1939 roku w Brześciu nad Bugiem. Dotychczas nie dowiedziono, aby sowiecka Rosja i nazistowskie Niemcy kooperowały ze sobą w stosowaniu represji wobec obywateli II RP, chociaż popełnione przez obu okupantów zbrodnie miały miejsce w tym samym czasie.
„Kiedy dyskutowaliśmy na Radzie IPN jeden z projektów naukowych poświęconych okupacji Polski podczas II wojny światowej, nasunął mi się taki pomysl, że byłoby sensownie porównać ze sobą okupację sowiecką i niemiecką. W PRL zajmowano się głównie okupacją niemiecką, a w III RP niemiecką i – w związku z tym – brakuje nam do dzisiaj perspektywy komparatystycznej, która pokazałaby różnice i podobieństwa między nimi. Idea tej konferencji jest więc moim pomysłem, choć sam osobiście nie brałem udziału w jej organizacji” – powiedział PAP prof. dr hab. Andrzej Paczkowski o pomyśle na konferencję.
Konferencja odbywa się się w Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki „Przystanek Historia” w Warszawie (ul. Marszałkowska 21/25), a jej organizatorem jest Instytut Pamięci Narodowej.
Szczegółowy program imprezy jest dostępny na stronie internetowej IPN pod adresem: http://ipn.gov.pl/aktualnosci/2015/centrala/konferencja-naukowa-po-jednej-i-drugiej-stronie-linii-ribbentrop-molotow.-okupacja-niemiecka-i-sowiecka-ziem-polskich-w-latach-19391941-w-porownaniu-warszawa,-2930-wrzesnia-2015.
Konferencja potrwa do środy 30 września.
Robert Jurszo
jur/ ls/
