Krzyże Wolności i Solidarności. Fot. PAP/S. Rozpędzik
Krzyże Wolności i Solidarności otrzymali w niedziele w Ustrzykach Dolnych (Podkarpackie) m.in. uczestnicy strajków chłopskich z przełomu 1980/81 roku. Przyznane przez prezydenta Andrzeja Dudę odznaczenia wręczył opozycjonistom prezes IPN Jarosław Szarek.
"Odznaczenia zostały wręczone podczas konferencji z okazji 36. rocznicy porozumień rzeszowsko-ustrzyckich. Otrzymało je 14 osób, głównie z Podkarpacia i Małopolski" - powiedziała PAP Katarzyna Gajda-Bator z rzeszowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.
Dodała, że wśród wyróżnionych znaleźli się m.in. uczestnicy strajków chłopskich w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie na przełomie 1980/1981, sygnatariusze porozumień rzeszowsko-ustrzyckich, członkowie podziemnych struktur Ogólnopolskiego Komitetu Oporu Rolników (OKOR), uczestnicy spotkań duszpasterstw rolników, a także osoby zaangażowane w kolportaż nielegalnej prasy i wydawnictw w latach 80.
W niedzielę Krzyże Wolności i Solidarności odebrali: Jerzy Bromski, Augustyn Franciszek Czubocha, Władysław Jan Gazda, Zofia Teresa Gazda, Kazimierz Hesko-Kłodziński, Paweł Aleksander Jakubiec, Adam Król, Waldemar Mikołowicz, Wieńczysław Jacek Nowacki, Marian Henryk Pałasz, Andrzej Turczynowicz, Jan Wójtowicz. Pośmiertnie zostali uhonorowani Franciszek Łysyganicz, Józef Stachura.
19 lutego 1981 r. w Rzeszowie podpisano porozumienie między strajkującymi rolnikami a władzami PRL; dzień później podobne podpisano w Ustrzykach Dolnych. Porozumienia rzeszowsko-ustrzyckie kończyły trwające ponad półtora miesiąca strajki okupacyjne rolników w Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych. Były czwartym i ostatnim - po Gdańsku, Szczecinie i Jastrzębiu Zdroju - porozumieniem społecznym zawartym w latach 1980-81.
19 lutego 1981 r. w Rzeszowie podpisano porozumienie między strajkującymi rolnikami a władzami PRL; dzień później podobne podpisano w Ustrzykach Dolnych. Porozumienia rzeszowsko-ustrzyckie kończyły trwające ponad półtora miesiąca strajki okupacyjne rolników w Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych. Były czwartym i ostatnim - po Gdańsku, Szczecinie i Jastrzębiu Zdroju - porozumieniem społecznym zawartym w latach 1980-81.
W konsekwencji strajków rolnicy wywalczyli m.in. gwarancje nienaruszalności chłopskiej własności wraz z prawem do dziedziczenia, zrównanie w prawach rolników indywidualnych z rolnictwem państwowym i spółdzielczym, zniesienie ograniczeń w obrocie gruntami rolnymi.
Władze PRL zgodziły się również na postulaty światopoglądowe, które dotyczyły swobody w budownictwie sakralnym oraz dostępu do praktyk religijnych na koloniach dla dzieci, w więzieniach i wojsku. Strajkujący uzyskali także zapewnienie zwiększania nakładu prasy katolickiej. W porozumieniach mówiono też o rozbudowie sieci szkół i przedszkoli oraz zmniejszeniu sprzedaży alkoholu na wsi.
Strajki rozpoczęła 29 grudnia 1980 r. okupacja budynku Urzędu Miasta i Gminy w Ustrzykach Dolnych w Bieszczadach. Kilka dni później rolnicy wraz przedstawicielami regionu rzeszowskiego NSZZ Solidarność zajęli także Dom Kolejarza, byłą siedzibę Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych w Rzeszowie. 12 stycznia 1981 r. protestujących w Ustrzykach Dolnych milicja usunęła siłą.
Protest rolników wspierała Solidarność oraz duchowieństwo diecezji przemyskiej z ówczesnym jej ordynariuszem abp. Ignacym Tokarczukiem. W strajkach okupacyjnych w Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych, w których uczestniczyło kilka tysięcy osób posługę duszpasterską pełniło 38 duchownych diecezji przemyskiej. Według raportu jednego z agentów SB, "strajk rozleciałby się dawno, gdyby nie religia, oprawa mszy, kazania oraz niechęć do przeszłości".
Sygnatariuszami porozumienia byli liderzy strajku, m.in. Jan Kułaj i Józef Ślisz, stronie rządowej przewodniczył wiceminister rolnictwa Andrzej Kacała. Dokument podpisali również reprezentanci NSZZ "S" Lech Wałęsa, Bogdan Lis i przewodniczący regionu rzeszowskiego Antoni Kopaczewski. Wśród doradców strajkujących znaleźli się: prof. Andrzej Stelmachowski i prof. Walerian Pańko. Rolnikom doradzał także ówczesny wiceprzewodniczący "S" Andrzej Gwiazda.
Oryginalny egzemplarz Porozumień Rzeszowsko-Ustrzyckich, który należał do rzeszowskiej "S", w 2006 r. związkowcy przekazali jasnogórskiej fundacji Pro Patria Bastion św. Rocha.
Krzyż Wolności i Solidarności został ustanowiony przez Sejm w 2010 r. dla uhonorowania osób, które w latach 1956-89 "mimo zagrożenia bezpośrednimi represjami, zasłużyły się czynnie dla odzyskania przez Polskę pełnej niepodległości i suwerenności oraz dla obrony praw człowieka i obywatela w PRL". Z wnioskiem o odznaczenie Krzyżem Wolności i Solidarności występuje do prezydenta RP prezes IPN z inicjatywy własnej lub organizacji społecznych i zawodowych. (PAP)
kyc/ malk/
