Miejsce którędy biegł tunel "Harry" na terenie obecnego Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu. Fot. PAP/L. Muszyński
W Żaganiu (Lubuskie) w piątek rozpoczną się dwudniowe obchody 74. rocznicy ucieczki jeńców z hitlerowskiego Stalagu Luft 3 – nazywanej "Wielką Ucieczką". Była to jedna z największych i najlepiej zorganizowanych ucieczek w czasie II wojny światowej.
"Pamięć o tym wydarzeniu jest ciągle żywa za sprawą obchodów rocznicowych oraz imprez towarzyszących organizowanych na terenie Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu, gdzie niegdyś znajdował się Stalag Luft 3 - niemiecki obóz jeniecki dla lotników alianckich" – poinformował PAP dyrektor muzeum Marek Łazarz.
W piątek (23 marca) zaplanowano uroczysty apel pamięci z pełnym ceremoniałem wojskowym przygotowanym przez żołnierzy Czarnej Dywizji. Zgodnie z tradycją weźmie w nim udział grupa oficerów i podoficerów Królewskich Sił Lotniczych Wielkiej Brytanii (Royal Air Force). Po zakończeniu uroczystości żołnierze brytyjscy pojadą do Iłowej, gdzie spotkają się z uczniami tamtejszej Szkoły Podstawowej im. Lotników Alianckich.
"50-osobowej grupie RAF będzie towarzyszył honorowy gość obchodów rocznicowych Air Commodore (generał) Charles Clarke, jeniec Stalagu Luft 3, a obecnie prezes Stowarzyszenia Byłych Jeńców Wojennych RAF. W piątkowej uroczystości weźmie także udział delegacja żołnierzy amerykańskich stacjonujących obecnie w Żaganiu" – powiedział Łazarz.
W sobotę (24 marca) odbędzie się Cross Żagański. Będzie to 44. edycja biegu przełajowego na dystansie 10 km o puchar "Wielkiej Ucieczki". W tym roku udział w nim zapowiedziało ok. 700 osób. Wśród nich będą m.in. żołnierze RAF-u i Amerykanie. Tego samego dnia na terenie muzeum zaplanowano piknik z pokazem sprzętu wojskowego 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej.
"Będzie okazja obejrzeć z bliska i wsiąść do czołgu Leopard czy słynnego T-34/85. W pokazie weźmie także udział niewielki pododdział amerykański oraz rekonstruktorzy historyczni" – dodał Łazarz.
Wcześniej odbyły się dwa inne wydarzenia związane z rocznicą "Ucieczki" – konkurs historyczny dla młodzieży oraz rajd harcerski "Wielka Ucieczka", w którym wzięło udział ok. 100 harcerzy z całej Polski.
Historia brawurowej ucieczki miała swój początek wiosną 1943 r. w Stalagu Luft 3 w Żaganiu - jednym z niemieckich obozów jenieckich na terenie tego miasta. Zawiązał się w nim wówczas "Komitet X", na czele którego stanął mjr RAF Roger J. Bushell. Zadaniem komitetu było przygotowanie i przeprowadzenie masowej ucieczki 200 jeńców.
Przygotowania obejmowały między innymi kopanie trzech tuneli, które nazwano: "Tom", "Dick" i "Harry". Cały wysiłek skupiono jednak na "Harrym" - tunel znajdował się ok. 9 m pod ziemią i miał ponad 100 metrów długości.
W nocy z 24 na 25 marca 1944 r. podkopem wydostało się 76 jeńców. W wyniku zarządzonej akcji poszukiwawczej Niemcy złapali 73 uciekinierów. Ucieczka w pełni powiodła się tylko trzem lotnikom. Byli to Norwegowie Per Bergsland i Jens Muller oraz Holender Bram van der Stok.
Na rozkaz Hitlera straconych zostało 50 uczestników ucieczki. Pochodzili z Wielkiej Brytanii, Kanady, RPA, Australii, Nowej Zelandii, Norwegii, Litwy, Belgii, Holandii, Francji, Czech, Grecji. Na liście rozstrzelanych znalazło się także 6 Polaków.
Wydarzenie to nazwano "Wielką Ucieczką". W 1963 r. powstał film fabularny z Charlesem Bronsonem i Stevem McQueenem, a w 1988 r. nakręcono "Wielką Ucieczkę II" z Christopherem Reeve. Powstało także wiele filmów dokumentalnych na ten temat.
Do naszych czasów nie zachowały się oryginalne zabudowania obozu - pozostały jedynie fragmenty fundamentów. Nie zachował się także słynny tunel nazwany przez jego budowniczych "Harry", którym żołnierze wydostali się na wolność.
Odwiedzając muzeum w Żaganiu można jednak obejrzeć liczne pamiątki po jeńcach wojennych, galerię mundurów lotniczych oraz rekonstrukcję izby jenieckiej z oryginalnymi elementami wyposażenia.
Na terenie muzeum znajduje się replika tunelu ucieczkowego o długości ok. 30 metrów, zrekonstruowano jeden z obozowych baraków i wieżę wartowniczą. W miejscu, gdzie było wyjście z tunelu "Harry" stoi teraz pamiątkowy obelisk.
Podczas II wojny światowej na terenie Żagania (niem. Sagan) funkcjonował Stalag VIIIC dla szeregowych i podoficerów wojsk lądowych, który podlegał VIII Okręgowi Wojskowemu Wehrmachtu z siedzibą we Wrocławiu. Ponadto w Żaganiu istniały dwa Stalagi - Luft 3 i Luft 3 Belaria, które podlegały naczelnemu dowództwu Luftwaffe.(PAP)
autor: Marcin Rynkiewicz
edytor: Robert Swaczyński
mmd/ rosa/
