Teresa Torańska. Fot. PAP/A. Rybczyński
Nie żyje Teresa Torańska - dziennikarka nazywana mistrzynią rozmowy, pisarka, autorka programów telewizyjnych i filmów dokumentalnych. "Rozmawiała w sposób empatyczny, nie atakując, stworzyła pewną klasę" - powiedział PAP b. premier Tadeusz Mazowiecki.
"Bardzo często łapię się na tym, że myślę utworem muzycznym. Słyszę głos, intonację, tu śmiech, tu pauzę, milczenie, zawahanie... To, że piszę, tak jak piszę, zawdzięczam muzyce" - mówiła Teresa Torańska w rozmowie z Małgorzatą Sucharską.
Teresa Torańska: "Muzyka jest formą, co jest ważne przy pisaniu. Każda nuta jest powiązana z poprzednią, frazę buduje się według określonych reguł, według wewnętrznej logiki. Tak samo jest z pisaniem".
Urodziła się w 1944 r. w Wołkowysku, ukończyła prawo na Uniwersytecie Warszawskim, ale zanim to nastąpiło - chciała zostać pianistką. "W pewnym momencie stwierdziłam, że nie mam aż takich zdolności, by być pianistką wybitną" - wspominała po latach, ale pytana co ją ukształtowało, odpowiadała: fortepian. "Muzyka jest formą, co jest ważne przy pisaniu. Każda nuta jest powiązana z poprzednią, frazę buduje się według określonych reguł, według wewnętrznej logiki. Tak samo jest z pisaniem" - tłumaczyła.
W latach 70. współpracowała z tygodnikiem "Kultura", później z paryską "Kulturą". Jest autorką książki pt. "Oni" (1985), na którą składają się wywiady z byłymi komunistycznymi decydentami i dygnitarzami o ich roli w budowaniu PRL-u. Książkę przetłumaczono na kilkanaście języków i weszła do kanonu obowiązujących lektur na wydziałach nauk społecznych i politycznych uniwersytetów. Za tę publikację Torańska otrzymała Nagrodę Polskiego PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego (2000) oraz Nagrodę Solidarności Pracowników Wydawnictw za najlepszą książkę polskiego autora wydaną w obiegu nieoficjalnym w roku 1985.
"Rozmawiała w sposób empatyczny, nie atakując. Poprzez tę empatię wydobywała różne elementy sytuacji i powikłanych ludzkich życiorysów. Myślę, że stworzyła pewną klasę sama dla siebie, jeśli chodzi o wywiady. Czegoś takiego jak to, co robiła Teresa Torańska nie ma w polskim dziennikarstwie" - powiedział PAP w środę pierwszy niekomunistyczny premier Polski Tadeusz Mazowiecki.
Reporter i pisarz Paweł Smoleński wspominał, że Torańska była "fantastyczną reporterką, umiała słuchać, pisała wspaniałe wywiady, do których zawsze była świetnie przygotowana. To była jej absolutnie wyjątkowa i unikalna cecha. Myślę, że w Polsce nie było wielu dziennikarzy, a w zasadzie pisarzy - bo ona z wywiadu uczyniła literaturę - którzy by potrafili tak pracować jak ona" - powiedział PAP.
W 2005 roku Torańska została laureatką Nagrody im. Barbary Łopieńskiej za najlepszy wywiad prasowy - nagrodzona za rozmowę z gen. Wojciechem Jaruzelskim, opublikowaną 13 grudnia 2004 r. w "Dużym Formacie Gazety Wyborczej".
"Byliśmy kolegami w warszawskiej Kulturze w latach 1970. Sporo było pistoletów i gwiazd w tamtej redakcji, pisarzy i dziennikarzy: młody Głowa, Tomasz Łubieński, Krzyś Mętrak, Baśka Łopieńska, oczywiście Rysio Kapuściński, oczywiście K.T. Toeplitz, wybitny krytyk Andrzej Osęka... Długo by wymieniać. Teresa długo nie błyszczała w tym gronie, nawet wśród reporterów, trzymała się z boku, rzadko zabierała głos na kolegiach. Wybuchła dopiero pod koniec dekady - książką +Oni+. To wywiady z komunistycznymi prominentami. I już nie opuściła Parnasu, od tamtego czasu pozostawała Kimś Ważnym" - napisał na swoim profilu na Facebooku pisarz, dziennikarz i publicysta Mariusz Ziomecki.
"Rozmawiać potrafi każdy, z wywiadem też niejedna osoba sobie poradzi. Niemniej jednak Teresa Torańska potrafi rozmawiać dużo lepiej niż inni" - mówił w 2012 r. Mariusz Szczygieł w rozmowie z portalem natemat.pl. "W momencie, gdy jej rozmówca powiedział coś w czym Teresa nie czuła się dobrze, potrafiła wrócić po dwóch dniach i dopiero po uzupełnieniu swojej wiedzy dalej maglować ten temat. Nie poprzestawała i nie wycofywała się, po prostu znikała na chwilę w bibliotece" - opowiadał wówczas Szczygieł.
W 2005 roku Torańska została laureatką Nagrody im. Barbary Łopieńskiej za najlepszy wywiad prasowy - nagrodzona za rozmowę z gen. Wojciechem Jaruzelskim, opublikowaną 13 grudnia 2004 r. w "Dużym Formacie Gazety Wyborczej". W uzasadnieniu kapituła podała, że wywiady Torańskiej cechuje "najwyższy poziom warsztatowy, dziennikarska dociekliwość, odwaga i głęboka wiedza historyczna, mają też osobisty, autorski styl, trudny do podrobienia".
Kontynuacją książki "Oni" był wydany w 1994 r. kolejny zbiór wywiadów pt. "My". Złożyły się nań wywiady m.in. z Leszkiem Balcerowiczem, Janem Krzysztofem Bieleckim, Jackiem Merklem, Wiktorem Kulerskim, Jarosławem Kaczyńskim, Piotrem Szczepanikiem i Janem Rulewskim.
W 2006 roku ukazała się książka "Byli" - Torańska kontynuowała swoje rozmowy z komunistycznymi decydentami i dygnitarzami. Wśród jej rozmówców znaleźli się: gen. Wojciech Jaruzelski, rzecznik rządu w latach 1981-1989 Jerzy Urban, minister kultury Józef Tejchma i szef Urzędu do spraw Wyznań Kazimierz Kąkol.
W latach 70. współpracowała z tygodnikiem "Kultura", później z paryską "Kulturą". Jest autorką książki pt. "Oni" (1985), na którą składają się wywiady z byłymi komunistycznymi decydentami i dygnitarzami o ich roli w budowaniu PRL-u.
Kolejna książka Torańskiej pt. "Są" to wydana w 2007 roku publikacja, w której autorka namówiła do zwierzeń m.in. Jana Nowaka Jeziorańskiego, Ewę Łętowską, Wandę Wiłkomirską, Michała Głowińskiego, Edmunda Wnuka-Lipińskiego. Opowiadają oni o osobistych, często tragicznych przejściach i o tym, jak sobie z nimi poradzili.
W 2008 roku ukazała się książka "Jesteśmy. Rozstania '68", w której po 40 latach marcowi emigranci opowiadają Torańskiej o swoich doświadczeniach. Książka zawiera kilkadziesiąt rozmów autorki z osobami, które wyjechały, noty o emigrantach, ich fotografie, często całych rodzin i kalendarium marcowych wydarzeń 1968 roku.
"Śmierć spóźnia się o minutę" - to opublikowane w 2010 roku trzy rozmowy Teresy Torańskiej z Michałem Bristigerem, Michałem Głowińskim oraz Adamem Danielem Rotfeldem. "To nie są rozmowy o śmierci i Zagładzie, utrzymane w wojennych schematach. Ale o tajemnicach. Skrywanych, ugniatanych i wypieranych z pamięci. Które dopiero po dziesiątkach lat znowu zaczynają uwierać i dojrzewać do tego, by je wyłuskać z podświadomości. I nazwać" - napisała autorka we wstępie do książki.
Torańska to także autorka talk-show „Teraz Wy” w TVP 2 i cyklu programów telewizyjnych ("Powtórka z PRL-u" oraz "Władza"). Była współautorką filmów dokumentalnych, m.in. "Dworzec Gdański" (2007) i „Noc z generałem” (2004) - oba w reżyserii Marii Zmarz-Koczanowicz, „Było i już” (2002) w reżyserii Feliksa Falka oraz filmu dla BBC - "Changing the guard” (1990) o początkach demokracji w Polsce w reżyserii Petera Bate. Odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2001).(PAP)
agz/ akn/ mzk/ dog/ ls/ mow/
