115 lat temu urodził się Jan Mazurkiewicz, żołnierz Legionów Polskich, a podczas Powstania Warszawskiego dowódca zgrupowania "Radosław". Po wojnie spędził kilka lat w więzieniu, a po rehabilitacji był długoletnim wiceprezesem ZG Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.
Jan Mazurkiewicz urodził się 27 sierpnia 1896 r. we Lwowie w rodzinie rzemieślniczej. Dzieciństwo i lata szkolne spędził w Złoczowie, do gimnazjum uczęszczał we Lwowie. W tym czasie był członkiem młodzieżowej grupy "Zarzewie", a na początku I wojny należał do Związku Strzeleckiego, z którym przybył 30 sierpnia 1914 r. do Krakowa.
Po ćwiczeniach przeszedł do I Brygady Józefa Piłsudskiego. Ranny podczas bitwy pod Łoczówkiem trafił do niewoli rosyjskiej, skąd uciekł i powrócił do Legionów. Po odbyciu aresztu w 1916 r. został przez Austriaków zwolniony i wraz z I Brygadą stacjonował na Węgrzech. Działał w Polskiej Organizacji Wojskowej, a w latach 1918-20 służył w 13. Dywizjonie Piechoty.
W sierpniu 1939 r. otrzymał przydział do Sztabu Głównego Grupy Operacyjnej Dywersji. We wrześniu 1939 r. powołał Tajną Organizację Wojskową (TOW), której komendę po klęsce wrześniowej ulokowano w Budapeszcie. W czerwcu 1940 r. powrócił do kraju i objął funkcję komendanta głównego TOW jako samodzielnej organizacji bojowo-dywersyjnej działającej wg wytycznych ZWZ-AK. W 1943 r. TOW połączyło się z Kierownictwem Dywersji Kedywu AK, a Mazurkiewicz został zastępcą płk. Emila Fieldorfa "Nila". Od 1944 r., po odejściu "Nila", objął dowództwo Kedywu KG AK.
W Powstaniu Warszawskim był dowódcą zgrupowania "Radosław". Szlak formacji prowadził od Woli przez Stawki, Muranów, Stare Miasto, Śródmieście, Czerniaków i Mokotów. Podczas opuszczania Woli Mazurkiewicz został kilkakrotnie ciężko ranny. Potem dowodził w czasie próby przebicia się Grupy "Północ" do Śródmieścia i obroną Czerniakowa. Potem wobec braku pomocy ze strony armii Berlinga, z którą próbował nawiązać łączność, nakazał oddziałom opuszczenie Czerniakowa i przejście na Mokotów.
Po kapitulacji Powstania Mazurkiewicz kontynuował działalność konspiracyjną. Po rozwiązaniu AK działał w Delegaturze Sił Zbrojnych w Kraju. Aresztowany 1 sierpnia 1945 r. przez UB został zwolniony dla przeprowadzenia akcji ujawnienia byłych żołnierzy AK. Stanął na czele "Komisji Likwidacyjnej b. AK" i wystąpił z apelem do byłych żołnierzy AK o wyjście z podziemia. Po jego odezwie ujawniło się ok. 50 tys. akowców.
W tym czasie Mazurkiewicz powołał także do życia Komitet Opieki Nad Grobami Poległych Żołnierzy Zgrupowania "Radosław". Był w stałym kontakcie ze swoimi dawnymi żołnierzami starając się m.in. o zatrudnienie dla nich. Brał udział w spotkaniach z dawnymi podkomendnymi. Władze komunistyczne zarzucały mu później, że były to "tajne zebrania konspiracyjne, mające na celu obalenie siłą ustroju PRL".
W lutym 1949 r. został ponownie aresztowany przez UB. Śledztwo miało wykazać, że kierowany przez niego Kedyw zwalczał lewicową konspirację i w tym celu współpracował z Niemcami. 16 listopada 1953 r. przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie odbyła się rozprawa, podczas której Mazurkiewicz odrzucił oskarżenia i podkreślił, że jego zeznania z pierwszych dwóch lat śledztwa były wymuszone torturami lub fałszowane.
Na podstawie spreparowanych dowodów i bez dopuszczenia świadków obrony został skazany na dożywocie z artykułu "o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy i zdrajców Narodu Polskiego". W czasie dochodzenia UB starało się go zmusić do zeznań obciążających gen. Fieldorfa, jednak w wyniku nieugiętej postawy Mazurkiewicza zrezygnowano z powołania go na świadka oskarżenia w procesie "Nila". Kolejne lata spędził w więzieniu na warszawskim Mokotowie. Na wolność wyszedł po amnestii w 1956 r. Rok później został zrehabilitowany.
Później przez wiele lat był wiceprezesem Zarządu Głównego ZBoWiD. W 1981 r. na fali odwilży TVP wyemitowała dokument, w którym Mazurkiewicz mógł wreszcie opowiedzieć o postawie sowieckiej wobec powstańców. W drugiej połowie lat 80. wszedł w skład Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Bohaterów Powstania Warszawskiego.
Jan Mazurkiewicz zmarł 4 maja 1988 r. w Warszawie. Pochowany został z honorami wojskowymi na Wojskowych Powązkach. (PAP)
akn/ ls/
