Budujemy nowy dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945–1952

Wystawa, na której prezentowane są unikatowe zdjęcia stolicy z 2 połowy lat 40. i początku lat 50, przygotowana została przez varsavianistów Jerzego S. Majewskiego i Tomasza Markiewicza. Poświęcona jest odbudowie Warszawy w latach powojennych. Ukazuje skalę zniszczeń i prezentuje zabytki odtworzone po II wojnie światowej, a także te, które znikły z pejzażu miasta już w trakcie jego odbudowy. Na ekspozycji prezentujemy ponad 120 unikatowych zdjęć stolicy; wiele z nich prezentowanych będzie po raz pierwszy publicznie. Zdjęcia pochodzą z archiwów: Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (w tym kolekcja fotografa Karola Pęcherskiego), FORUM, Polskiej Agencji Prasowej, Archiwum Państwowego m.st. Warszawy i Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Wystawa przypomina decyzje polityczne, które zadecydowały o kształcie odbudowy i przebudowie Warszawy (m.in. dekret Bieruta prowadzący do przejęcia przez państwo niemal wszystkich gruntów w mieście) oraz sylwetki ludzi zatrudnionych w Biurze Odbudowy Stolicy, gdzie skupiły się prace planistyczne i projektowe. Przygotowane w Biurze Odbudowy Stolicy plany do dziś określają w decydującym stopniu kształt urbanistyczny centrum miasta: Trasa W-Z, MDM, dzielnice przemysłowe oraz Stare Miasto i Trakt Królewski.

Obecnie odbudowa Warszawy często poddawana jest krytyce; rozebrano setki, czy nawet tysiące wypalonych kamienic, z których przynajmniej część można było odbudować. Pozostało niewiele budowli wzniesionych na przełomie XIX i XX wieku, które decydowały o obliczu architektonicznym miasta przed jego zniszczeniem w 1944 roku. Równocześnie przedsięwzięciem nowatorskim (podjętym po raz pierwszy na taką skalę w dziejach), była rekonstrukcja zabytków Traktu Królewskiego oraz Starego i Nowego Miasta. Nikt wcześniej, na podobną skalę, nie zrekonstruował zniszczonego wojną miasta. Decyzja o ich odtworzeniu stanowiła złamanie obowiązującej wówczas doktryny konserwatorskiej sprzeciwiającej się odtwarzaniu zabytków. Po wojnie Niemcy, Anglicy, Holendrzy, czy Włosi odbudowywali tylko pojedyncze zabytkowe budowle.
W 1980 roku zrekonstruowane warszawskie Stare Miasto wpisano na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

„Reprezentujemy środowisko miłośników Warszawy (Stowarzyszenie Zespół Opiekunów Kulturowego Dziedzictwa Warszawy „ZOK” oraz Forum Obywatelskie Piękna Architektura dla Warszawy), które od lat stara się przedstawić pełny obraz odbudowy stolicy, jednostronnie przedstawianej przez propagandę PRL-u. Odbudowa, poza blaskami, miała i cienie – dla politycznego efektu nie liczono się z kosztami; burzono ocalałe kamienice, mimo głodu mieszkaniowego w zniszczonym mieście, dla realizacji obłąkanych wizji urbanistycznych, czego jaskrawym przykładem jest Pałac Kultury i Nauki im. Józefa Stalina. Przemilczano prywatną odbudowę, dzięki której w centrum Warszawy uchowały się tak miłe zaułki, jak ulica Chmielna od Marszałkowskiej do Nowego Światu. W innych realiach politycznych oblicze stolicy byłoby inne, zapewne bardziej w ludzkiej skali, a miejscami prawdziwie wielkomiejskie, bez sztucznego patosu socrealizmu” – mówi współautor wystawy Tomasz Markiewicz.

Wiosną tego roku UNESCO uznało archiwum Biura Odbudowy Stolicy (powołanego do życia już w 1945 roku) za jeden z najcenniejszych zbiorów dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości i wpisało je na prestiżową listę Pamięć Świata (Memory of The World). Dokumenty Biura Odbudowy Stolicy można obejrzeć w Internecie pod adresem www.szukajwarchiwach.pl.

Organizator: Dom Spotkań z Historią. Współorganizatorzy: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, FORUM. Partnerzy: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Polska Agencja Prasowa, Narodowe Archiwum Cyfrowe, wydawnictwo Veda.

Wystawę zrealizowano z udziałem środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.