2011-06-16 (PAP) - Rok temu - 17 czerwca 2010 roku - w nowojorskim szpitalu, przegrywając walkę z rakiem, zmarła jedna z najbardziej znanych polskich aktorek - Elżbieta Czyżewska, nazywana polską Marilyn Monroe. We wrześniu ukaże się jej biografia pióra Izy Komendołowicz.
W latach 60. Elżbieta Czyżewska była jedną z najpopularniejszych polskich aktorek. Urodziła się w Warszawie 14 maja 1938 roku. Jej ojciec, Jan, zginął podczas II wojny światowej, matka, Jadwiga Gimpel, była z zawodu krawcową. Część dzieciństwa przyszła aktorka spędziła w domu dziecka w Konstancinie. Po ukończeniu warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej współpracowała z STS-em.
W 1961 roku zadebiutowała w Teatrze Dramatycznym, z którym związała się na sześć lat. Po świetnie zagranej roli Marilyn Monroe w sztuce Artura Millera "Po upadku" często nazywano ją "polską Monroe". Później, ze względu na charyzmę i talent, porównywano ją do Zbigniewa Cybulskiego.
W ciągu kilku następnych lat zagrała w około 30 filmach. Jej talent komediowy można było podziwiać m.in. w filmach Stanisława Barei "Mąż swojej żony", "Żona dla Australijczyka", "Małżeństwo z rozsądku", a także "Giuseppe w Warszawie" i "Gdzie jest generał". Była także odtwórczynią wielu ról dramatycznych np. w filmach Wojciecha Jerzego Hasa "Rękopis znaleziony w Saragossie" i "Złoto", Kazimierza Kutza - "Milczenie", Aleksandra Forda - "Pierwszy dzień wolności" oraz w etiudach ówczesnego męża Jerzego Skolimowskiego.
W 1967 roku na przyjęciu zorganizowanym po premierze spektaklu "Po upadku" Elżbieta Czyżewska poznała korespondenta gazety "New York Times" Davida Halberstama. Ten znany amerykański dziennikarz, laureat nagrody Pulitzera za książkę o wojnie w Wietnamie, wkrótce poprosił ją o rękę. Ślub odbył się w dniu, kiedy aktorka została nagrodzona prestiżową Złotą Maską, przyznawaną za szczególne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie sztuki teatralnej.
Po opublikowaniu przez Halberstama w 1967 roku artykułu krytykującego Władysława Gomułkę, ówczesne władze zażądały, aby dziennikarz opuścił Polskę. Halberstam i Czyżewska przenieśli się do Nowego Jorku. W USA nie udało się jej w pełni kontynuować kariery aktorskiej. Grała głównie role epizodyczne, a jej jedyna pierwszoplanowa kreacja w kinie amerykańskim to rola polskiej emigrantki, Haliny Nowak w dramacie "Niewłaściwe miejsce" Louisa Jansena (1989 r.). Czyżewska nigdy nie wróciła do Polski na stałe.
Książka Izy Komendołowicz „Elka. Wspomnienia o Elżbiecie Czyżewskiej” ukaże się nakładem Wydawnictwa Literackiego we wrześniu. "Sukcesy i porażki, miłość i samotność, zmaganie się z chorobą alkoholową i nowotworową, wyrazisty obraz filmowego środowiska artystycznego, pełnego romansów, intryg i bezwzględnej rywalizacji. Historia oryginalnej, dumnej, inteligentnej kobiety, ale także okrutnej, pogubionej, ukrywającej bolesne wydarzenia z dzieciństwa. Była zjawiskowa, zabójczo ponętna, cały czas na scenie życia, zachłanna miłości, akceptacji. Kolekcjonowała role i ludzi. Całe życie walczyła żeby uratować siebie. Z opowieści wyłania się wielowymiarowy portret Czyżewskiej, fakty z jej życia pokazane są w zupełnie nowym świetle i kontekstach" - zapowiada wydawca.
Elżbieta Czyżewska zmarła 17 czerwca 2010 roku w Nowym Jorku. Spoczęła na warszawskich Powązkach. Od marca tego roku aktorka ma drzewko w nowojorskim parku Herb Garden. Biały dąb posadzili artystce jej amerykańscy przyjaciele, aktorzy i pisarze.
Na tablicy umieszczonej w sąsiedztwie drzewa napisano: "Przetransplantowana do Nowego Jorku, zasiliła powietrze tlenem, użyczyła piękna ulicom, które kochała. Jej duch nadal kwitnie". (PAP)
aszw/ ls/
