Fundacja Dziedzictwa Kulturowego: 2021 rekordowym rokiem w opiece nad cmentarzami żydowskim w Polsce

Jak podkreślono, "w 2021 r. Polacy zdecydowanie postanowili zadbać o dziedzictwo polskich Żydów i porządkowali dawne żydowskie cmentarze w swoich miejscowościach". Najmłodszy uczestnik tegorocznych akcji społecznej opieki nad cmentarzami żydowskimi w Polsce miał 4 lata, zaś najstarszy ponad 90. Odbywały się one od wczesnej wiosny do pierwszych opadów śniegu. "Ostatnia miała miejsce w końcu listopada w Trzemesznie i brało w niej udział ponad 100 osób" - czytamy w informacji przesłanej PAP.

Fundacja poinformowała, że najwięcej akcji odbywało się w Łodzi. Tadeusz Ołubek, kurator sądowy, od czterech lat niemal co tydzień gromadzi skazanych na prace społeczne i sukcesywnie oczyszcza z dzikich drzew i krzewów największą nekropolię żydowską w Polsce. Z informacji przesłanej PAP dowiadujemy się, że "45-hektarowy cmentarz jest już prawie całkowicie oczyszczony". Oprócz prac porządkowych Ołubek prowadzi także działania edukacyjne, ucząc o żydowskiej historii Łodzi. W 2021 r. zorganizował ponad 40 takich akcji.

Na drugim największym cmentarzu żydowskim w Polsce, który znajduje się w Warszawie przy ul. Okopowej, odbyło się 27 akcji. Ich organizatorem był Michał Laszczkowski, prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego. Uczestniczyło w nich łącznie ponad 600 osób - "przeważnie uczniów warszawskich szkół, którzy w niemal każdą niedzielę oczyszczali poszczególne kwatery cmentarza z liści i ziemi, odsłaniając nagrobki, często o dużej wartości historycznej".

Najwięcej akcji wolontariackich na lokalnych cmentarzach miało miejsce na Górnym Śląsku. "Odbywały się one dzięki aktywności Sławka Pastuszki, który dzięki wsparciu Koalicji Opiekunów Cmentarzy Żydowskich w Polsce przekonał kilkunastu burmistrzów do zaangażowania się w porządkowanie cmentarzy w swoich miastach" - podkreślono w komunikacie Fundacji. W czterech akcjach porządkowania cmentarza żydowskiego w Katowicach wzięło udział ponad 600 osób, głównie, choć nie tylko, uczniów katowickich szkół.

W informacji przypomniano również, że w obecnych granicach Polski przed wybuchem II wojny światowej znajdowało się 1,2 tys. cmentarzy żydowskich. Większość z nich została zdewastowana przez niemiecką III Rzeszę podczas wojny. Po wojnie władze komunistyczne doprowadziły do likwidacji tego, co pozostało z licznych cmentarzy, a te pozbawione opieki były dewastowane. Do naszych czasów przetrwało około 800 nekropolii, na części z nich nie ma już żadnych nagrobków. "Mimo to dla wielu Polaków są to miejsca ważne i godne szacunku. Z roku na rok zwiększa się liczba ludzi, którym zależy na zachowaniu i godnym upamiętnieniu cmentarzy żydowskich. Pod tym względem rok 2021 był wyjątkowy" - podkreślono.

Wyjaśniono, że prace wolontariackie odbywały się w wielu miejscach - m.in. Sieniawie, Iwaniskach, Tarnowskich Górach, Łodzi, Świdwinie, Brzesku, Mysłowicach, Cieszynie, Wieliczce, Staszowie, Nowym Żmigrodzie, Sokołowie Małopolskim, Warszawie, Suchowoli, Głogówku, Jędrzejowie, Jaśle, Nowym Targu, Kielcach, Mielcu, Pabianicach, Grybowie, Pszczynie, Będzinie, Leśnicy, Czechowicach Dziedzicach, Zambrowie, Częstochowie, Dukli Rymanowie, Kraśniku, Ostrowi Mazowieckiej, Białym Borze, Małogoszczy, Orli, Szczebrzeszynie, Sędziszowie Małopolskim, Łomży, Żorach, Janowie Lubelskim, Gliwicach, Mirosławcu, Mielcu, Siedliszczach, Kolbuszowej, Sidrze, Dąbrowie Białostockiej, Kaliszu, Katowicach, Kazimierzu Dolnym, Goniądzu, Tykocinie, Tuszynie, Zduńskiej Woli, Żarkach, Brzezinach, Ryczywole, Turku, Dębowej, Płocku, Lubaczowie, Niezdrowicach, Zielonej Górze, Kraśniku, Krapkowicach, Wrocławiu, Bolimowie, Serocku, Nowym Warpnie, Lublinie, Bieruniu, Mikołowie, Rusocicach, Białej i Trzemesznie. "W wielu z tych miejscowości wielokrotnie" - podkreślono.

"Opiekunowie cmentarzy to ludzie z różnych środowisk - lokalni aktywiści, emeryci, uczniowie, harcerze, sąsiedzi, a czasem zwykli ludzie, którzy nie godzą się na niepamięć" - przypomniano. "Wśród uczestników akcji często można było usłyszeć, że dziedzictwo żydowskie w Polsce to element polskiego dziedzictwa - Ich dziedzictwa. I to właśnie jest siłą napędową większości działań. Opiekunowie traktują swoją pracę jako pracę dla samych siebie, własnej tożsamości i budowania świadomości wielokulturowej historii Polski" - napisano.

Fundacja przybliżyła również zakres działań. W Małogoszczu (Świętokrzyskie) Stowarzyszenie Lokalni Patrioci, któremu szefuje Tomasz Ważyński, a które pielęgnuje tradycje regionu, ale przede wszystkim pamięć o polskich partyzantach w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu, oczyściło całkowicie zarośnięty dotychczas cmentarz, dzięki czemu możliwe było spisanie danych osób na nim pochowanych i udostępnienie ich w sieci na stronie www.cemetery.jewish.org.pl.

Dzięki Społecznemu Opiekunowi Zabytków Powiatu Kraśnickiego Dominikowi Szulcowi oraz Monice Tarajko ze Stowarzyszenia "Studnia Pamięci" cmentarz w Kraśniku (Lubelskie), jeden z najbardziej dotychczas zaniedbanych polskich cmentarzy żydowskich, został uporządkowany, większość dzikich krzewów została wycięta, a ponad 1,5 tony śmieci wywiezione. Plany uporządkowania cmentarza żydowskiego w Sidrze przy granicy z Białorusią wyprzedzili lokalni pasjonaci historii, którzy wspólnie z Ochotniczą Strażą Pożarną oczyścili cały cmentarz i planują postawić tablicę informacyjną. Dawid Gudel z Centrum Trzech Kultur w pobliskiej Suchowoli, swoją konsekwencją doprowadził do oczyszczenia niemalże całego dwuhektarowego cmentarza w swoim mieście. Oczywiście siłami wolontariuszy.

Prace odbywały się we współpracy z Gminami Żydowskimi w Warszawie, Łodzi, Katowicach, Wrocławiu oraz Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Dzięki dotacjom pozyskanym przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego z Warszawy, możliwa była pomoc wolontariuszom w sfinansowaniu cięższych prac przy zieleni, wycince krzaków czy wywożeniu śmieci. Odbyło się także kilkanaście spotkań o charakterze edukacyjnym.

Cześć organizatorów akcji wolontariackich zrzeszona jest w nowopowstałej Koalicji Opiekunów Cmentarzy Żydowskich w Polsce, której działania koordynuje Fundacja Dziedzictwa Kulturowego. Jest to sieć organizacji i osób, które opiekują się lub chcą się opiekować cmentarzami żydowskimi w Polsce. Chociaż nie ma ona formalnego statusu, uczestnicy podpisują umowy uczestnictwa i zobowiązują się do stałej opieki nad cmentarzami w swoich miejscowościach w miarę posiadanych możliwości. Nie wszyscy opiekunowie cmentarzy przystępują do Koalicji, ale nie jest to obowiązkowe, nie jest też warunkiem otrzymania wsparcia. "Fundacja Dziedzictwa Kulturowego identyfikuje potrzeby opiekunów i stara się pozyskiwać dotacje na ich realizację. W 2021 r. było to ponad 300 000 złotych pozyskanych z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowego Centrum Kultury, Narodowego Instytutu Wolności, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych" - czytamy.

Z uwagi na restrykcyjne przepisy religijne, prace na cmentarzach żydowskich należy odpowiednio przygotować, a ich uczestników przeszkolić zgodnie z wytycznymi Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy działającej przy Związku Wyznaniowych Gmin Żydowskich.

Jak powiedział Michał Laszczkowski, prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego i inicjator powołania Koalicji, "gdy narodził się pomysł stworzenia Koalicji Opiekunów Cmentarzy Żydowskich w Polsce, wiedzieliśmy, że w całej Polsce są ludzie, którzy dbają o dziedzictwo żydowskie". "Nie wiedzieliśmy jednak, że jest ich tak wielu" - dodał. Wskazał, że "pojedyncze działania połączone w sieć generują kolejne i tak już dziś wiemy o kolejnych kilkunastu zaniedbanych cmentarzach, które mogą zostać objęte społeczną opieką".

Wszyscy chętni do opieki nad cmentarzami żydowskimi w Polsce lub do wsparcia takich działań, mogą się zgłosić do Koalicji za pośrednictwem strony www.cmentarzezydowskie.org Znajduje się na niej mapa cmentarzy, relacje z akcji wolontariackich, a także lista uczestników Koalicji wraz z kontaktami. Strona, oprócz wersji polskiej, ma także wersję angielską i sukcesywnie uzupełnianą wersję hebrajską.(PAP)

autorka: Anna Kruszyńska

akr/ pat/