Jedna z kart Mszału Wrocławskiego z 1505 r. Źródło: CBN Polona
Missale Vratislaviense, czyli Mszał Wrocławski z XVI w. - najstarsze tego typu wydawnictwo wydrukowane w Polsce - zaprezentuje publicznie Książnica Cieszyńska, która ma go w swoich zbiorach. Pokaz zaplanowano na 24 września.
Mszał Wrocławski został wydany w Krakowie w 1505 r. nakładem Jana Hallera i Sebastiana Hybera na zlecenie biskupa wrocławskiego Jana Turzona dla prowadzonej przez niego diecezji. Do druku przygotował dzieło Kasper Hochfeder, typograf działający w Krakowie w latach 1503-05.
"Ze względu na brak karty tytułowej oraz początku i końca aż do 2014 r. (…) w katalogach i inwentarzach był notowany błędnie jako mszał dla Kościoła i diecezji gnieźnieńskiej wydany w Moguncji w 1555 r." – powiedziała szefowa działu zbiorów specjalnych Książnicy Jolanta Sztuchlik, która dwa lata temu poprawnie zidentyfikowała dzieło.
Od co najmniej 1808 r. "cieszyński egzemplarz" mszału był częścią księgozbioru jezuity ks. Leopolda Jana Szersznika. Obecnie kolekcja ta należy do Książnicy. "Ze względu na brak karty tytułowej oraz początku i końca aż do 2014 r. (…) w katalogach i inwentarzach był notowany błędnie jako mszał dla Kościoła i diecezji gnieźnieńskiej wydany w Moguncji w 1555 r." – powiedziała szefowa działu zbiorów specjalnych Książnicy Jolanta Sztuchlik, która dwa lata temu poprawnie zidentyfikowała dzieło.
Pierwotnie księgę błędnie zidentyfikował ks. Szersznik. Później nie rozpoznali jej następni kustosze księgozbioru. Dopiero Jolanta Sztuchlik porównała sporządzony przez Szersznika opis dzieła z zapisem umieszczonym w "Bibliografii Polskie" Karola Estreichera.
"Kluczem do rozwiązania zagadki okazała się wkładka zawierająca teksty modlitw z zapisem nutowym rozpoczynającym się od ozdobnych inicjałów. Uwagę zwracał inicjał litery K, ozdobiony monogramem w postaci litery h, przekreślonej dwiema poziomymi liniami, z których górna tworzyła motyw krzyża. Znak ten był sygnetem pierwszej stałej drukarni działającej w Krakowie w latach 1503-1525. Jej założycielem był kupiec i wydawca Jan Haller" - wyjaśniła Sztuchlik.
W oficynie Hallera ukazywały się podręczniki i księgi liturgiczne. Wśród nich był Mszał Wrocławski z wkładką z zapisem nutowym. Widniał na niej taki sam inicjał K, jak na w egzemplarzu z Książnicy. Sztuchlik porównała księgę z innym Mszałem Wrocławskim. Wynik był jednoznaczny.
Zdaniem Sztuchlik, wartość księgi, cennej zarówno dla historii polskiej liturgii, jak i dla XVI-w. drukarstwa polskiego, podnosi jego pochodzenie. "Zanim trafił do rąk ks. Szersznika, założyciela najstarszej publicznej biblioteki w Cieszynie, należał w 1591 r. do strumieńskiego pastora Wawrzyńca Azendrowicza, a w 1679 r. do pochodzącego z Koźla Petrusa Janusa, który był prawdopodobnie krewnym katolickiego księdza Jana Izydora Janusa, pełniącego latach 1662-1719 funkcję proboszcza katolickiej parafii św. Barbary w Strumieniu" – powiedziała.
Podczas prezentacji dzieła, oprócz możliwości jego obejrzenia, będzie okazja do poszerzenia wiedzy na temat pochodzenia i historii Mszału Rzymskiego oraz mszałów wydawanych na przełomie XV i XVI w. dla diecezji polskich. "Uczestnicy będą mieli również sposobność zapoznania się ze żmudną, nierzadko przypominającą detektywistyczne dochodzenie, pracą bibliotekarza prowadzącą do identyfikacji zabytkowych druków oraz działaniem konserwatora" – powiedziała Jolanta Sztuchlik.
Mszał z powodu intensywnego użytkowania w przeszłości nie zachował się w dobrym stanie. "Ślady zalania i rozwoju pleśni wskazują, że przynajmniej przez jakiś czas przechowywano go w złych warunkach. W rezultacie do naszych czasów dotrwał z uszkodzoną, niekompletną oprawą i luźnymi kartami, które miejscami rozpadały się w palcach. Jako obiekt szczególnie cenny, trafił do pracowni konserwatorskiej. Początkowo wydawało się, że będzie można naprawić oprawę i wzmocnić kilka najbardziej zniszczonych składek. Jednak po zdjęciu okładzin okazało się, że ponad połowa kart musi zostać odłączona od bloku i poddana pełnej konserwacji" – wyjaśniła Sztuchlik.
Podczas prezentacji dzieła, oprócz możliwości jego obejrzenia, będzie okazja do poszerzenia wiedzy na temat pochodzenia i historii Mszału Rzymskiego oraz mszałów wydawanych na przełomie XV i XVI w. dla diecezji polskich. "Uczestnicy będą mieli również sposobność zapoznania się ze żmudną, nierzadko przypominającą detektywistyczne dochodzenie, pracą bibliotekarza prowadzącą do identyfikacji zabytkowych druków oraz działaniem konserwatora" – powiedziała Jolanta Sztuchlik.
Mszał to księga zawierająca teksty modlitw mszalnych oraz porządek celebracji mszy św. Pierwsze pojawiły się w Polsce u zarania chrześcijaństwa w X w. Były to rękopisy przywożone z Europy Zachodniej. Ok. XII w. na ziemiach polskich pojawiły się pierwsze skryptoria. Wówczas księgi zaczęto kopiować.
Pierwsze drukowane mszały pojawiły się na ziemiach polskich pod koniec XV w. Wówczas brakowało jeszcze stałych drukarni, więc tłoczono je w Strasburgu, Moguncji, Norymberdze i Wenecji. Najstarszy jest Mszał Poznański, który został wydany w 1481 r. w Strasburgu. Pierwszym wydrukowanym na terenie Polski był Mszał Wrocławski. W polskich bibliotekach zachowały się 23 egzemplarze tej księgi.
Zbiory Książnicy Cieszyńskiej liczą ok. 120 tys. woluminów, w tym ponad 16,5 tys. starodruków, 46 inkunabułów i 17 tys. rękopisów. Najcenniejszą częścią jest księgozbiór ks. Leopolda Szersznika. Książnica posiada także zbiór Józefa Ignacego Kraszewskiego. Wśród starodruków szczególnie cenne są też "Libri Decretalium", czyli tzw. Prorocy Cieszyńscy - husyckie tłumaczenia Ksiąg Prorockich z lat 1419-38 r.
Autor: Marek Szafrański
Edytor: Paweł Tomczyk(PAP)
szf/ pat/
