„Vilnius, Wilno, Vilne 1918–1948. Jedno miasto – wiele historii” – wystawa pod takim tytułem została otwarta w czwartek w litewskiej stolicy. Ekspozycja prezentuje 270 prac, w tym obrazy, grafiki, fotografie, książki i materiały archiwalne. Przygotowali ją litewscy i polscy muzealnicy; jest ona poświęcona obchodzonej w tym roku 700. rocznicy założenia Wilna.
„To jest bardzo ważna wystawa dla Litwy i Polski. Dokumentuje część naszej wspólnej i zarazem bardzo trudnej historii. Pokazuje dorobek artystyczny artystów związanych z Wilnem, ale przedstawicieli różnych narodów, którzy tutaj miały swoje miejsce życia” – powiedziała PAP wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Wanda Zwinogrodzka, która uczestniczyła w otwarciu wystawy.
Wiceminister przekazała, że ekspozycja prezentująca artystów pierwszej połowy XX w., „bardzo trudnych lat dla wszystkich narodów, dla Polaków, Litwinów, Żydów, Białorusinów”, jest ważna „również dla naszych (obecnych) wzajemnych relacji, zwłaszcza w takim znowu trudnym trochę okresie dla Europy Środkowo-Wschodniej”.
Wystawę prezentowaną w wileńskiej Narodowej Galerii Sztuki przygotowały Narodowe Muzeum Sztuki Litwy i Muzeum Narodowe w Krakowie (MNK). Od maja do września br. można było ją oglądać w Krakowie.
"Tytuł wystawy jest trójjęzyczny, ponieważ Wilno było wieloetnicznym, wielokulturowym miastem z trzema grupami etnicznymi: Litwinami, Polakami i Żydami” – tłumaczy dyrektor MNK i kurator wystawy prof. Andrzej Szczerski. Podkreśla, że jest „to pierwsza tak spektakularna wystawa poświęcona sztuce wileńskiej tamtych lat”, a jej celem nie jest „rozdzielenie naszego wspólnego dziedzictwa, ale połączenie go w jedną całość”.
Wystawa dzięki obrazom, grafikom, zdjęciom i innym pracom ówczesnych twórców ukazuje Wilno w wyjątkowo skomplikowanym okresie historycznym. W latach 1918–1948 Wilno przechodziło z rąk do rąk – stawało się częścią Polski i Litwy, było zajmowane przez hitlerowców i przez wojska radzieckie. Okupacje i wojny radykalnie zmieniły strukturę społeczną i populację miasta, wpłynęły też na jego architekturę i urbanistykę.
Według kuratorki wystawy, litewskiej historyk sztuki, prof. Giedre Jankevicziute, za ramy czasowe opowieści o Wilnie wybrano rok 1918, kiedy Litwa i Polska odzyskały niepodległość, a po zakończeniu I wojny światowej nastąpił silny zwrot w rozwoju kultury oraz rok 1948 - datę, którą przyjmuje się jako wielki wyjazd Polaków z Wilna.
"Rok 1948 to koniec wielkiego exodusu narodu polskiego, rok dokręcenia śruby przez Stalina, początek radykalnych zmian w Wilnie, podpisanie planu generalnego, projektowanie nowych pomników władzy radzieckiej, zamknięcie w mieście większości kościołów, klasztorów i katedry" - mówi Jankevicziute.
Prezentowane najpierw w Krakowie, a teraz w Wilnie eksponaty zostały wypożyczone przez 19 litewskich i 11 polskich muzeów, archiwów i innych instytucji.
Obok znanych i wielokrotnie przedstawianych dzieł klasyków wileńskiej sztuki, m.in. Ferdynanda Ruszczyca, Jana Bułhaka, Ludomira Sleńdzińskiego, Bronisława Jamontta, Michała Rouby, Jerzego Hoppena, można zobaczyć także obrazy i grafiki młodszego pokolenia artystów, do którego należeli m.in. Joanna Karpińska, Hanna Milewska, Józef Horyd czy Hadassa Gurewicz-Grodzka. Niektóre z ich dzieł są pokazywane po raz pierwszy.
Przebłyski awangardy na artystycznej scenie Wilna, uchodzącej za ważny ośrodek neoklasycyzmu, są prezentowane przez obrazy Vytautasa Kairiuksztisa i jego kolegi Władysława Strzemińskiego, zdjęcia studenta Bauhausu Mojżesza Worobiejczyka (Mo? Vera), akwarele Bencjona Michtoma, a także model słynnego pomnika Adama Mickiewicza autorstwa Zbigniewa Pronaszki.
Wizerunek Wilna uzupełnia rozdział litewski, złożony z pejzaży i portretów Vladasa Dremy, Antanasa Gudaitisa, Juozasa Mikenasa, Algirdasa Petrulisa i Adomasa Varnasa. Zwieńczeniem narracji są dzieła zrodzone z nostalgii za utraconym Wilnem, w tym grafiki i obrazy Andrzeja Wróblewskiego, wybitnej postaci polskiej sztuki powojennej, zainspirowane doświadczeniami ze spędzonej przez niego w tym mieście młodości.
Wystawa pod patronatem szefów resortów kultury Litwy i Polski, Simonasa Kairysa i Piotra Glińskiego będzie czynna do 4 lutego 2024 r.
Z Wilna Aleksandra Akińczo (PAP)
aki/ mal/
