Prezydent Władysław Raczkiewicz. Fot. NAC
Do Polski zostaną sprowadzone szczątki trzech pierwszych prezydentów RP, którzy obecnie spoczywają na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii – zapowiada Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”, organizator niedzielnych uroczystości pożegnalnych w Wielkiej Brytanii.
Urząd prezydenta RP w latach 1939-1990 sprawowali kolejno: Władysław Raczkiewicz, August Zaleski, Stanisław Ostrowski, Edward Raczyński, Kazimierz Sabbat i Ryszard Kaczorowski. Do Polski zostaną sprowadzone 12 listopada szczątki trzech pierwszych prezydentów, którzy spoczywają na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii. Spoczną oni w nowo powstałym Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie w warszawskiej Świątyni Opatrzności Bożej. W Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie zostanie również pochowany Ryszard Kaczorowski z małżonką, którzy dziś spoczywają w Panteonie Wielkich Polaków w Świątyni Opatrzności Bożej.
Drugi z prezydentów II RP, którzy dożyli odzyskania niepodległości, Edward Bernard Raczyński zmarł w 1993 r. i został pochowany w rodowej kaplicy w Rogalinie w Wielkopolsce. Na londyńskim Cmentarzu Gunnersbury spoczywa Kazimierz Sabbat.
W uroczystościach pożegnalnych w Newark-on-Trent weźmie udział delegacja przedstawicieli Sejmu, Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Ministerstwa Obrony Narodowej oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Przed południem polska delegacja złoży kwiaty na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark-on-Trent, dotychczasowym miejscu pochówku trzech pierwszych Prezydentów RP na uchodźstwie. Newark ma długie związki z polską historią. Podczas II wojny światowej w znajdujących się tam bazach RAF stacjonowały polskie jednostki lotnicze. W Newark znajduje się największa liczba grobów polskich lotników w Wielkiej Brytanii.
Po południu uczestnicy uroczystości udadzą się do ratusza Newark, gdzie prezentowana jest wystawa „Prezydenci RP na Uchodźstwie 1939 – 1990”, a następnie do kościoła pod wezwaniem św. Marii Magdaleny, gdzie odbędzie się msza święta. Trumny zostaną udekorowane Proporcami Prezydenta RP oraz Orderami Orła Białego, które z urzędu przysługuje każdemu prezydentowi RP oraz Orderami Wojennymi Virtuti Militari (tym drugim odznaczeniem byli wyróżnieni prezydenci Raczkiewicz i Ostrowski). Po zakończeniu homilii trumny ze szczątkami prezydentów opuszczą świątynię w asyście żołnierzy Pułku Reprezentacyjnego Wojska Polskiego.
W ratuszu miasta Newark-on-Trent odbędzie się pożegnanie prezydentów. Przewidziano m.in. odczytanie listu prezydenta RP Andrzeja Dudy, przemówienia burmistrza Newark-on-Trent, Laurence’a Goffa oraz Jana Dziedziczaka, pełnomocnika Rządu ds. Polonii i Polaków za Granicą. Burmistrz Newark-on-Trent otrzyma odznaczenie Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej przyznany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jak podkreślają organizatorzy jest to „wyraz wdzięczności narodu polskiego za wieloletnią opiekę nad grobami polskich bohaterów II wojny światowej oraz przedstawicieli władz RP na uchodźstwie”.
„Uroczystości pożegnania trzech pierwszych Prezydentów RP na uchodźstwie są dla nas okazją do podwójnych podziękowań. Jesteśmy winni głęboką wdzięczność władzom Newark-on-Trent za to, że od wielu lat dbają o miejsce pochówku władz RP na uchodźstwie oraz polskich bohaterów II wojny światowej, która na stałe połączyła losy Polaków i Brytyjczyków. Jednocześnie chcemy przekazać wyrazy uznania dla Polonii na wyspach, która na co dzień nie tylko kultywuje pamięć o naszej historii, ale także czuwa nad zachowaniem polskich tradycji i języka na obczyźnie” – podkreśla minister Jan Dziedziczak.
Uczestnikami uroczystości pożegnania prezydentów RP będą również przedstawiciele brytyjskiej Polonii oraz rodziny prezydentów: Kazimierza Sabbata, Stanisława Ostrowskiego oraz Ryszarda Kaczorowskiego. Jeden z potomków Prezydenta Ostrowskiego, Daniel Ostrowski, zaśpiewa „Nowhere else to go”. „Piosenka została napisana z myślą o historii mojego wuja – prezydenta Ostrowskiego. Jej tematem jest nieprzerwana suwerenność Polski i to, że pewne miejsca, ludzie i pojęcia żyją w naszych sercach nawet wtedy, gdy są chwilowo utracone” – powiedział w wypowiedzi dla organizatorów uroczystości.
Do Polski zostaną sprowadzone szczątki trzech pierwszych prezydentów, którzy do 3 listopada 2022 r. spoczywały na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii. W Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie zostanie również pochowany Ryszard Kaczorowski z małżonką, którzy dziś spoczywają w Panteonie Wielkich Polaków w Świątyni Opatrzności Bożej.
Jak podkreśla Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”, sprowadzenie do Polski szczątków Prezydentów RP na uchodźstwie wieńczy obchody setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Rząd RP na uchodźstwie był legalnym kontynuatorem systemu rządów II RP. Na mocy Konstytucji Kwietniowej prezydent Ignacy Mościcki, po internowaniu w Rumunii, przekazał swój urząd Władysławowi Raczkiewiczowi, który został zaprzysiężony 30 września 1939 r. Swoje kompetencje ograniczył na mocy tzw. „umowy paryskiej” z premierem Władysławem Sikorskim. W czerwcu 1940 r., po klęsce Francji, rząd przeniósł swą siedzibę z Angers do Londynu. Do lipca 1945 r. rząd RP na uchodźstwie dysponował niemal pełnym uznaniem Narodów Zjednoczonych, poza Związkiem Sowieckiem, który zerwał stosunki z RP w 1943 r.
Swój urząd Raczkiewicz pełnił do śmierci w 1947 r. Na mocy jego decyzji urząd przejął August Zaleski, były minister spraw zagranicznych. Po siedmiu latach kadencja Zaleskiego została przedłużona na czas nieokreślony. Część emigracyjnych polityków, w tym gen. Władysław Anders i gen. Bór-Komorowski, wypowiedziała mu posłuszeństwo. Na fali protestów powstała w 1954 r. Rada Trzech (w składzie: Anders, Tomasz Arciszewski, a po jego śmierci gen. Tadeusz Bór-Komorowski oraz Edward Raczyński). Niezgodnie z konstytucją Zaleski zasiadał na fotelu prezydenckim przez 25 lat. Sprawa rozwiązała się dopiero po jego śmierci w 1972 r., kiedy uznano wyznaczonego przez niego następcę – Stanisława Ostrowskiego.
Ten, zgodnie ze swoją wcześniejszą zapowiedzią, 8 kwietnia 1979, po upływie siedmioletniej kadencji, przekazał urząd prezydenta RP następcy, Edwardowi Raczyńskiemu, który w wieku 88 lat, objął urząd prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Tę funkcję pełnił do 1986 r., cały czas spotykając się w Londynie z przybywającymi z kraju opozycjonistami. Edward Raczyński zmarł 30 lipca 1993 r. w Londynie.
8 kwietnia 1986 r. prezydentem został zaprzysiężony Kazimierz Sabbat. W swoim pierwszym przemówieniu podkreślił, że jego celem jest zachowanie ciągłości prawnej suwerennej Rzeczypospolitej w oparciu o konstytucję z 1935 r. i obowiązek głoszenia pełnego programu niepodległościowego. W obliczu przemian roku 1989 r. wydawało się, że będzie ostatnim prezydentem na uchodźstwie. Zmarł 19 lipca 1989 r., w dniu w którym w Warszawie prezydentem PRL, wybrano Wojciecha Jaruzelskiego. Jeszcze tego samego dnia zaprzysiężony został Ryszard Kaczorowski, działacz harcerstwa na emigracji.
Stanowisko to piastował zaledwie półtora roku. 22 grudnia 1990 r. podczas uroczystości na Zamku Królewskim w Warszawie w towarzystwie delegata rządu na uchodźstwie na Niemcy Wincentego Broniwój-Orlińskiego Kaczorowski przekazał insygnia władzy, w tym m.in. Orderu Orła Białego, pierwszemu wybranemu w wolnych wyborach prezydentowi Lechowi Wałęsie.
Decyzja o przekazaniu insygniów prezydenckich Wałęsie była trudna. Środowiska emigracyjne z nieufnością podchodziły do ustaleń Okrągłego Stołu. Kaczorowski wyjechał z Londynu do sanktuarium we francuskim Lourdes i tam podjął decyzję o podróży do Warszawy. W kolejnych latach był symbolem ciągłości polskiej państwowości. W Świątyni Opatrzności Bożej spoczął jako „ostatni prezydent II RP”.
Zamiar sprowadzenia do Polski szczątków trzech prezydentów II RP na uchodźstwie zapowiedział 30 października premier Mateusz Morawiecki. „Uroczysty pochówek w Świątyni Opatrzności Bożej będzie symbolicznym zamknięciem ich przymusowej emigracji” – powiedział premier Mateusz Morawiecki w swoim podcaście. Prezydentów na uchodźstwie określił jako „depozytariuszy polskiej suwerenności, którzy nieśli nadzieję Polakom rozsianym po całym świecie, ale też rodakom, którzy na różne sposoby przeciwstawiali się komunizmowi w kraju”. Podkreślił, że ich celem było zapewnienie ciągłości niezawisłej polskiej państwowości.
Inicjatywa pochowania szczątków prezydentów II RP w Świątyni Opatrzności Bożej jest realizowana przez Fundację „Pomoc Polakom na Wschodzie” we współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów, Instytutem Pamięci Narodowej, Centrum Opatrzności Bożej, Ministerstwem Obrony Narodowej, Ministerstwem Spraw Zagranicznych oraz Biurem Programu „Niepodległa”.(PAP)
Autor: Michał Szukała
szuk/ aszw/
