Jakub Gutermann podczas odsłonięcia Aron ha-Kodesz w Małej Synagodze Muzeum Żydów Mazowieckich. Fot. PAP/M. Bednarski
W Małej Synagodze w Płocku odbyła się w czwartek uroczystość odsłonięcia Aron ha-Kodesz, szafy na zwoje Tory, która po latach wróciła na dawne miejsce. Ulicami miasta przeszedł zaś Marsz Pamięci w 74. rocznicę likwidacji przez hitlerowców tamtejszego getta.
„To, co wydawało się niemożliwe, okazało się możliwe” – powiedział naczelny rabin Polski Michael Schudrich, nawiązując do odrestaurowania płockiej Małej Synagogi, gdzie mieści się Muzeum Żydów Mazowieckich, i powrotu na pierwotne miejsce także odrestaurowanej Aron ha-Kodesz. Schudrich podkreślił, że niemożliwe może okazać się możliwym wtedy, „gdy spotykają się dobrzy ludzie, którzy chcą wspólnie pracować”. „Bardzo chce podziękować tym wszystkim dobrym ludziom tutaj w Płocku” – dodał rabin.
Społeczność żydowska w Płocku należała do najstarszych w Polsce. W 1939 r. płoccy Żydzi przygotowywali się do obchodów 700. rocznicy swej obecności w tym mieście. Stanowili wtedy ok. 30 proc. ludności. W lutym 1941 r. hitlerowcy rozpoczęli likwidację założonego tam rok wcześniej getta. Wysiedlili wówczas wszystkich tamtejszych Żydów i tych, którzy do miasta trafili po wybuchu II wojny św. - w sumie ok. 11 tys. osób. Holokaust przeżyło kilkuset płockich Żydów. Po 1945 r. zaczęli oni wracać do rodzinnego miasta, ale większość w kolejnych latach wyemigrowała z Polski, głównie do Izraela i USA.
Jednym z płockich Żydów, który przeżył gehennę holokaustu jest Jakub Guterman, mieszkający obecnie w Izraelu tłumacz literatury i ilustrator książek. „To odnowienie synagogi i Aron ha-Kodesz to szlachetny wyczyn polskiej społeczności, społeczności Płocka, która tak pięknie kultywuje swoją własną historię, tradycję i utrwala pamięć o Żydach płockich” – mówił podczas czwartkowych uroczystości.
Jednym z płockich Żydów, który przeżył gehennę holokaustu jest Jakub Guterman, mieszkający obecnie w Izraelu tłumacz literatury i ilustrator książek. „To odnowienie synagogi i Aron ha-Kodesz to szlachetny wyczyn polskiej społeczności, społeczności Płocka, która tak pięknie kultywuje swoją własną historię, tradycję i utrwala pamięć o Żydach płockich” – mówił podczas czwartkowych uroczystości.
Wspominając likwidację getta przywołał tragiczne wydarzenia i odczuwany wówczas przez niego, 6-letniego chłopca, lęk. „Stoimy wtopieni w tłum na ulicy. Ciemna, zimna noc, sterty śniegu. Wrzaski esesmanów, strzały. Była to ostania noc płockich Żydów. Koniec siedmiu wieków ich życia i twórczości w tym pięknym, starym grodzie. Teraz oczekiwały ich wygnanie, tułaczka, cierpienia i śmierć. Pamiętajmy ich. Pamiętajmy i nie szczędźmy sił, by walczyć o lepszy świat bez uprzedzeń, nacjonalizmów, rasizmu i nienawiści” – mówił Guterman.
Po uroczystości w Małej Synagodze ulicami Płocka przeszedł Marsz Pamięci. Jego uczestnicy oddali w ten sposób hołd płockim Żydom, którzy w czasie niemieckiej okupacji zostali deportowani do obozów zagłady. Marsz, w którym wzięło udział kilkadziesiąt osób, zakończył się na cmentarzu żydowskim. Tam modlitwę - El Male Rachamim - za wszystkich zmarłych i pomordowanych płockich Żydów odmówił rabin Schudrich. Na płycie pomnika upamiętniającego ofiary holokaustu złożono kwiaty i zapalono znicze.
Muzeum Żydów Mazowieckich zaczęło działalność w marcu 2013 r. w odremontowanej zabytkowej płockiej Małej Synagodze. Wybudowana ok. 1810 r. w stylu klasycystycznym jest jedną z nielicznych zachowanych na Mazowszu i jedyną w regionie płockim. W latach 50. XX w. synagoga została zamieniona na szwalnię. Od końca lat 80. minionego stulecia opuszczony już wtedy budynek niszczał. Z wyposażenia synagogi ocalała jedynie Aron ha-Kodesz, szafa na Torę. W 1999 r. zabytek wymontowano i poddano pracom konserwatorskim. Następnie Aron ha-Kodesz trafiła jako eksponat na stałą ekspozycję płockiego Muzeum Mazowieckiego poświęconą historii miasta. Po odnowieniu synagogi podjęto decyzję o przeniesieniu Aron ha-Kodesz na właściwe jej miejsce.
Inicjatorem prowadzonej od 2011 r. renowacji Małej Synagogi z przeznaczeniem na Muzeum Żydów Mazowieckich było społeczne Stowarzyszenie Synagoga Płocka, które na ten cel zebrało 1,3 mln zł. Koszt inwestycji wyniósł ponad 9 mln zł, z czego 7,7 mln zł pochodziło ze środków unijnych. Główną część ekspozycji muzealnej stanowi tam multimedialna prezentacja historii i kultury Żydów na Mazowszu. Jest też odrębna część poświęcona Holokaustowi.
Z Płockiem związani byli m.in. Nahum Sokołow (1859-1936) - pisarz, sekretarz generalny Światowego Kongresu Syjonistycznego; Natan Korzeń (1895-1941) - malarz; Izaak Grunbaum (1879-1970) - polityk, poseł na Sejm II Rzeczpospolitej, po emigracji w 1932 r. sygnatariusz deklaracji z 1948 r. o utworzeniu państwa Izrael, a także Edward Flatau (1868-1932) - lekarz zaliczany do pionierów polskiej i światowej neurologii oraz Stefan Themerson (1910-1988) - prozaik, poeta, twórca koncepcji poezji semantycznej i autor awangardowych filmów. (PAP)
mb/ gma/
