Zrabowany przez Niemców, pochodzący z XII wieku Pontyfikał Płocki. Fot. PAP/P. Supernak
Zrabowany przez hitlerowców, pochodzący z XII wieku Pontyfikał Płocki, który ostatnio powrócił z Niemiec do Polski, zostanie wystawiony w Muzeum Diecezjalnym w Płocku pod koniec maja. Później zabytkowa księga zostanie poddana badaniom i konserwacji.
Pontyfikał Płocki to jedna z najstarszych ksiąg liturgicznych zachowanych na ziemiach polskich. Zawiera on opis czynności biskupich, które praktykowano w diecezji płockiej do XVI wieku. Księga, przechowywana w bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Płocku, została zrabowana przez hitlerowców w czasie II wojny światowej. W połowie kwietnia została zwrócona przez Bawarską Bibliotekę Państwową w Monachium, która nabyła zabytkowy rękopis na licytacji w 1973 r.
Jak poinformował podczas poniedziałkowej konferencji prasowej dyrektor płockiego Muzeum Diecezjalnego ks. Andrzej Milewski, Pontyfikał Płocki zostanie tam po raz pierwszy zaprezentowany publicznie w ramach Dni Historii Płocka, które odbywać się będą od 29 do 31 maja. Przyznał, że planowana jest stała ekspozycja zabytkowego rękopisu. „Trudno powiedzieć, kiedy to nastąpi. Potrzebne jest przygotowanie odpowiednich zabezpieczeń, w tym specjalnej gabloty” – zastrzegł.
„To najstarsza, kompletna tego typu księga liturgiczna zachowana w Polsce. To prawdziwy skarb kultury narodowej, świadek historii. Dla badaczy jest to zabytek bezcenny. Dzięki niemu możemy dowiedzieć się, jak wyglądała liturgia katedralna na początku istnienia diecezji płockiej” – powiedział ks. dr Dariusz Majewski.
Dyrektor Archiwum Diecezjalnego w Płocku ks. dr Dariusz Majewski zaznaczył, że przed stałą prezentacją Pontyfikał Płocki zostanie poddany badaniom i konserwacji. „Powrót tego zabytku to swego rodzaju prezent na jubileusz 940-lecia diecezji płockiej, który w tym roku obchodzimy. Będzie po raz pierwszy okazja, by poddać księgę gruntownym badaniom, a także pracom konserwatorskim” – dodał. Podkreślił, że według ostatnich ustaleń Pontyfikał Płocki powstał najprawdopodobniej w połowie XII wieku, przypuszczalnie w miejscowym skryptorium.
„To najstarsza, kompletna tego typu księga liturgiczna zachowana w Polsce. To prawdziwy skarb kultury narodowej, świadek historii. Dla badaczy jest to zabytek bezcenny. Dzięki niemu możemy dowiedzieć się, jak wyglądała liturgia katedralna na początku istnienia diecezji płockiej” – powiedział ks. dr Majewski. Jak wyjaśnił, Pontyfikał Płocki zawiera m.in. najstarszy na ziemiach polskich opis rezurekcji, a także opis obłóczyn zakonnic i opis egzorcyzmów nad osobą opętaną. Zwrócił przy tym uwagę, że Pontyfikał Płocki był księgą liturgiczną, z której przez stulecia korzystano na co dzień, aż do XVI wieku.
Dr Weronika Liszewska z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, prowadząca wcześniej konserwację zabytkowych dokumentów ze zbiorów biblioteki płockiego Wyższego Seminarium Duchownego zaznaczyła, że wstępne oględziny Pontyfikału Płockiego wskazują, iż księga ta została wykonana na dwóch rodzajach pergaminu: cielęcym i owczym, a jej pierwsza część uległa zniszczeniu poprzez zalanie i została poddana pracom konserwatorskim w latach 70. XX wieku. „Badania tego rodzaju zabytku są bardzo złożone. Przede wszystkim konieczna jest szczegółowa diagnoza, dotycząca stanu zachowania i podjętych wcześniej prac konserwatorskich, w tym użytych wówczas materiałów, których obecnie już się nie stosuje. Potrzebna jest analiza pergaminu i atramentu, a także pigmentów z inicjałów” – powiedziała dr Liszewska. Przyznała, że badania tego typu mogą posłużyć m.in. do weryfikacji czasu i miejsca powstania rękopisu.
Biskup płocki Piotr Libera przypomniał, że diecezja płocka starała się o zwrot Pontyfikału Płockiego od końca lat 70. XX wieku, gdy potwierdzono, że zabytkowa księga znajduje się w zbiorach Bawarskiej Biblioteki Państwowej w Monachium. „Byłem kolejnym biskupem płockim, który upomniał się o ten zabytek. Pierwszym był biskup Bogdan Sikorski, który w 1977 r. napisał do biblioteki w Monachium, prosząc o zwrot zagrabionej księgi. Odpowiedź była negatywna. Później prośby ponawiał biskup Zygmunt Kamiński, w 1982 i 1987 r. oraz w 1992 r. Także te prośby spotkały się z odmową. Ja pozwoliłem sobie napisać list do dyrektora monachijskiej biblioteki 10 marca tego roku i spotkała mnie miła niespodzianka. Odpowiedź była pozytywna” – powiedział bp Libera.
W bibliotece płockiego Wyższego Seminarium Duchownego, gdzie pierwotnie Pontyfikał Płocki był przechowywany, znajduje się obecnie 412 zabytkowych pergaminów, w tym dokumenty królewskie, książęce i biskupie. W okresie II wojny światowej hitlerowcy spalili bądź wywieźli jej zbiory, liczące wówczas ok. 50 tys. tomów, w tym blisko 500 średniowiecznych inkunabułów i tysiąc starodruków. Większość tych dzieł przepadła bezpowrotnie.(PAP)
mb/ mhr/
