Rusza VIII edycja badania Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów PISA

PISA (Programme for International Student Assessment – Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów) to największe badanie umiejętności uczniów na świecie, realizowane co trzy lata we wszystkich krajach członkowskich Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – OECD, a także w kilkudziesięciu innych państwach. Pokazuje ono poziom i zróżnicowanie umiejętności 15-latków, które rozwijane są w trakcie edukacji szkolnej i poza szkołą. W obecnej edycji badania bierze udział blisko 90 krajów.

Badanie PISA organizowane jest przez międzynarodowe konsorcjum nadzorowane przez OECD i przez przedstawicieli krajów członkowskich. Za polską część badania odpowiada Instytut Badań Edukacyjnych.

"W wielu krajach OECD młody człowiek w wieku 15 lat kończy obowiązkową naukę w szkole lub bliski jest wieku, w którym tę naukę kończy. Ważne, by miał wiedzę i umiejętności potrzebne, by dalej radzić sobie w życiu. PISA to bada, próbuje zmierzyć poziom umiejętności niezbędnych do dobrego funkcjonowania w dorosłym życiu" – powiedziała PAP kierowniczka Zespołu badania PISA 2022 w IBE Joanna Kaźmierczak.

W każdej edycji PISA badane są umiejętności z trzech dziedzin: rozumienia czytanego tekstu, rozumowania w matematyce i rozumowania w naukach przyrodniczych. Zawsze jedna z nich jest główna. W badaniu PISA 2022 dziedziną tą jest rozumowanie w matematyce. Dodatkowo w obecnej edycji PISA badane będą także dwie inne dziedziny: umiejętności 15-latków w zakresie finansów i z myślenia kreatywnego.

Badaniu umiejętności towarzyszy badanie kwestionariuszowe. Pytania dotyczą m.in. środowiska domowego i szkolnego ucznia, funkcjonowania w szkole, sposobów i czasu uczenia się i dostępu do technologii informacyjno-komunikacyjnych.

"Chodzi o przyjrzenie się warunkom uczenia i nauczania, powiązanie wyników ucznia z jego tłem edukacyjnym" – wyjaśniła Kaźmierczak. Zaznaczyła, że zachowana jest pełna poufność danych uczniów, podobnie jak w przypadku egzaminów zewnętrznych. Od razu po zakończeniu badania wszelkie dane uczniów zostają wykasowane.

Udział w badaniu jest dobrowolny. Konieczna jest zgoda dyrektora szkoły na przeprowadzenie badania. Uczniowie zaś muszą mieć zgodę rodziców na udział w nim.

Szefowa zespołu PISA 2022 poinformowała, że w obecnej edycji badania w Polsce weźmie udział 9816 uczniów z 248 szkół. Będzie ona prowadzona od 7 marca do 29 kwietnia.

"Badamy 15-latków, czyli uczniów urodzonych w 2006 r. Uczeń w roku poprzedzającym badanie powinien skończyć 15 lat" – podała.

Szkoły biorące udział w badaniu są losowane przez konsorcjum z wszystkich uczących 15-latków szkół w Polsce. IBE przygotowuje listę szkół, w których są 15-latkowe. Stąd w obecnej edycji badania weźmie udział 111 liceów ogólnokształcących, 91 techników, 33 szkoły branżowe I stopnia, 12 szkół podstawowych i jedna ogólnokształcąca szkoła Muzyczna II stopnia. W poprzednich kilku edycjach PISA w Polsce badania przeprowadzane były w gimnazjach, uczestniczyli w nich głównie uczniowie klas III.

W dużych placówkach do udziału w badaniu wylosowano 46 uczniów, w mniejszych – do badania zostaną zaproszeni wszyscy piętnastoletni uczniowie szkoły.

PISA przeprowadzana jest stacjonarnie w szkole. "Wszystko odbywa się z zachowaniem zasad bezpieczeństwa zgodnie z wytycznymi sanitarnymi, a także zgodnie z regulacjami wewnątrzszkolnymi, które czasami są bardziej rygorystyczne niż wytyczne GIS" – zapewniła Kaźmierczak.

Badanie przeprowadzane jest na komputerach. Specjalnie przeszkoleni do tego badania ankieterzy PBS przyjeżdżają do szkoły z komputerami, przeprowadzają krótkie szkolenie dla uczniów, a następnie uczniowie rozpoczynają pracę nad testami rozwiązywanymi offline. Uczniowie nie mogą mieć w czasie badania dostępu do internetu.

Każdy z uczniów rozwiązuje dwa testy badające umiejętności z dwu dziedzin. Jedną z nich – w tej edycji badania – jest dla większości uczniów matematyka, druga przydzielana jest losowo. Na rozwiązanie każdego z nich uczeń ma 60 minut. Następnie wszyscy wypełniają kwestionariusz ucznia.

Zadania rozwiązywane przez uczniów nie odnoszą się wprost do programów szkolnych, bo te są różne w różnych krajach, ale skupiają się na rozwiązywaniu problemów. Tworzone są też tak, aby uczeń nie miał problemu ze zrozumieniem zadania.

"Ponieważ w badaniu uczestniczą uczniowie z całego świata, w treści zadań nie może być np. żadnych odniesień do śniegu, gdyż wśród uczniów są tacy, którzy ze względu na to, gdzie mieszkają, nigdy go nie widzieli, nie mają z nim żadnych doświadczeń. W zadaniach nie może być treści, które nie są uniwersalne" – zaznaczyła.

Wśród zadań rozwiązywanych przez uczniów w PISA są tzw. zadania kotwiczące, które służą do odnoszenia wyników z danego roku do wyników z innych edycji badania (treści tych zadań nie wolno ujawniać) i zadania specjalnie przygotowane do danej edycji badania.

Przygotowanie ich trwa kilka lat. Eksperci ustalają, jakie umiejętności powinny być zbadane i dlaczego. Ustalenia te są wytycznymi do opracowania zadań. Zadania mogą być nadsyłane przez kraje uczestniczące w badaniu. Następnie poddane są wielostopniowej weryfikacji przez ekspertów i badaczy. Nie może być też żadnych wątpliwości, jeśli chodzi o tłumaczenie treści zadań.

Przeprowadza się także pilotaże zadań w krajach anglojęzycznych i badanie próbne we wszystkich krajach uczestniczących w badaniu. Służą one m.in. opracowaniu schematu oceniania, sprawdzeniu czy przewidziane przez ekspertów warianty odpowiedzi odpowiadają tym udzielanym przez uczniów.

Przy ocenianiu pod uwagę brane jest nie tylko to, czy uczeń poprawnie rozwiązał zdanie, ale także droga rozwiązania, jaką wybrał, także wtedy, gdy nie udzielił poprawnej odpowiedzi. W przypadku zadań z matematyki sprawdzane są rozumowanie matematyczne i rozwiązywanie problemów (modelowanie matematyczne), którego cykl składa się z trzech procesów: formułowania, zastosowania, interpretowania i oceniania.

Testy rozwiązane przez uczniów oceniane są przez ekspertów, następnie zebrane dane są analizowane i opracowywane. Na podstawie zebranych danych przygotowywane są raporty: międzynarodowy – uwzględniający wyniki uczniów z wszystkich krajów biorących udział w badaniu – i raporty krajowe. Wyniki ogłaszane są w pierwszym tygodniu grudnia następnego roku. Wyniki PISA 2022 zostaną ogłoszone w grudniu 2023 r.

Badanie PISA przeprowadzane jest od 2000 r. Polska uczestniczy w nim od początku. Poprzednia edycja badania przeprowadzona była w 2018 r., wówczas dziedziną główną było rozumienie czytanego tekstu. Obecna edycja powinna się odbyć w 2021 r., jednak ze względu na pandemię COVID-19 jej przeprowadzenie zostało przesunięte o rok.

W badaniu PISA 2018 wzięło udział ponad 660 tys. uczniów z 79 krajów i regionów świata, w tym 5653 młodych Polaków i Polek z 227 szkół. Polscy uczniowie osiągnęli wówczas dobre wyniki we wszystkich badanych dziedzinach: rozumienia czytanego tekstu, rozumowania matematycznego i rozumowania w naukach przyrodniczych.

Wyniki polskich uczniów lokowały ich powyżej średniej dla krajów OECD – w światowej czołówce. W rozumowaniu matematycznym wyprzedzili w Unii Europejskiej wszystkich poza młodymi Estończykami. W rozumieniu tekstu zajęli IV miejsce wśród krajów Unii, a w rozumowaniu w naukach przyrodniczych byli na III pozycji.

Najlepsze wyniki w osiągnęli uczniowie z czterech regionów Chin, a także z Hongkongu, Singapuru i z Makao. (PAP)

Autorka: Danuta Starzyńska-Rosiecka

dsr/ joz/