Zespół czterech rzeźb znajdujących się na fasadzie greckokatolickiej cerkwi Najświętszej Eucharystii, dawnego kościoła zakonu dominikanów we Lwowie, poddany będzie jeszcze w tym roku pracom konserwatorskim – poinformował PAP Instytut POLONIKA.
Rzeźby autorstwa Jana Obrockiego powstały w latach 1793‐1794 i reprezentują późną fazę lwowskiej rzeźby rokokowej. Wykonane z wapienia polanickiego przedstawiają postacie św. Tomasza z Akwinu, św. Dominika, św. Jacka Odrowąża oraz św. Wincentego Ferriariusza. Pomiędzy nimi znajduje się posadowiona na wapiennym cokole z adorującymi aniołkami monstrancja wykonana z blachy miedzianej, pierwotnie złoconej.
Rzeźby wymagają natychmiastowej konserwacji; wszystkie elementy kamienne mają ślady licznych uszkodzeń. Są to pęknięcia i defragmentacje, co - zdaniem nadzorujacego prace konserwatorskie Pawła Jędrzejczyka - stanowi zagrożenie nie tylko dla integralności rzeźb, ale także dla ludzi, znajdujących się przed kościołem.
Zakres prac konserwatorskich obejmuje wzmocnienie zdezintegrowanej struktury kamienia, usunięcie nawarstwień biologicznych i chemicznych, dezynfekcję preparatami biobójczymi, odsolenie, rekonstrukcję ubytków, odtworzenie brakujących atrybutów świętych. Pracom konserwatorskim poddana zostanie również monstrancja, obecnie silnie skorodowana i popękana. Prace konserwatorskie będzie wykonywać ZKR Sp. z o.o. właśnie pod kierunkiem mgr. Pawła Jędrzejczyka.
Cerkiew greckokatolicka Najświętszej Eucharystii – dawny kościół Bożego Ciała i klasztor ojców dominikanów – jest położona przy pl. Muzealnym 1 w północno-wschodniej części lwowskiej starówki. Jest to jeden z najwspanialszych barokowych zabytków Lwowa.
Dominikanie polskiej prowincji podjęli jeszcze w XIII wieku w szeroką akcję misyjną na Rusi, korzystając przy tym z przywilejów papieskich. Akcji misyjnej patronował książę Leszek Biały. Według tradycji pierwsi dominikanie mieli przybyć do Lwowa już ok. 1234 r. za rządów książąt z dynastii Romanowiczów. Drewniana świątynia, sięgająca być może lat 90. XIII w. spłonęła podczas wojen o Ruś Czerwoną prowadzonych po 1340 r. przez króla Kazimierza Wielkiego.
Formalnej fundacji konwentu dominikanów dokonał w 1378 r. namiestnik króla Węgier i Polski książę opolski Władysław. Zbudowano wówczas ceglany kościół, utrzymany w tzw. typie kazimierzowskim, z krótkim dwunawowym korpusem, o sklepieniu wspartym na jednym filarze i z wydłużonym prezbiterium. Na dachu zbudowano sygnaturkę.
Kościół wielokrotnie niszczyły pożary; po których był odbudowywany, np. w stylu gotyckim razem z gmachami klasztornymi. W 1527 r. kościół po raz kolejny spłonął w czasie wielkiego pożaru, który pochłonął cały gotycki Lwów.
Pomimo tych klęsk klasztor Bożego Ciała podnosił się z upadku, zyskiwał na znaczeniu i się wzbogacał. Pod koniec XVI w. należało doń pięć wsi; w trzech spośród nich zakonnicy wykonywali również posługę duszpasterską w parafiach.
Na początku XVII w. w klasztorze żyło ponad stu zakonników. Od 1612 r. Lwów stał się ośrodkiem nowo utworzonej prowincji ruskiej. Przy konwencie działały cztery bractwa – Imienia Jezus, Różańcowe, św. Anny i III zakonu.
W 1621 r. w drodze na wojnę chocimską zatrzymał się u dominikanów król Zygmunt III Waza.
Gotycki kościół zaczął popadać w ruinę w I poł. XVIII w. W 1742 r. zarysowały się sklepienia. Przełożeni klasztoru podjęli decyzję o wyburzeniu budowli i zbudowaniu nowej. W rok po wyburzeniu, w 1744 r. Józef Potocki, hetman wielki koronny i kasztelan krakowski, główny fundator nowej świątyni, położył kamień węgielny pod budowę. Wspomógł w 1749 r. starosta kaniowski Mikołaj Bazyli Potocki.
W dwa lata później koronowano cudowny wizerunek Matki Boskiej Zwycięskiej. Według legendy powstał on na dworze cesarskim w Konstantynopolu. Potem miał znaleźć się w Kijowie, Haliczu i we Lwowie. W rzeczywistości obraz namalowany został w kręgu sztuki bizantyjskiej (na Krecie lub być może w Wenecji) w XV lub XVI w.
W latach 1749-1751 wzniesiono kaplicę rodową Potockich pw. Matki Boskiej Jackowej. Była to pierwsza wykończona część świątyni.
W 1769 r. arcybiskup Wacław Hieronim Sierakowski konsekrował ukończony kościół. Autorem projektu tego najwybitniejszego dzieła dojrzałego baroku na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej był architekt wojskowy Jan de Witte. Wnętrze kościoła wypełniły prawdziwe skarby rokokowej rzeźby.
Nowo zbudowany kościół padł dwukrotnie pastwą pożaru – w 1766 r. i 1778 r. Ten drugi wyrządził poważne straty w kompleksie kościelno-klasztornym. W następnych latach odbudowano kościół i klasztor.
W chwili pierwszego rozbioru Polski w konwencie żyło 75 zakonników: 38 kapłanów, 12 kleryków i 25 braci.
W 1811 r. w kaplicy św. Dominika zbudowano z karraryjskiego marmuru empirowy nagrobek Józefy hr. Dunin-Borkowskiej (zm. 1811 r.), dłuta duńskiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena; jest to jedyne jego dzieło we Lwowie.
Dominikanie działali w swym klasztorze do II wojny światowej. Po zakończeniu wojny zostali zmuszeni do opuszczenia swej siedziby. Budynek klasztorny został w 1972 r. zamieniony na Muzeum Religii i Ateizmu, zaś w kościele ulokowano m.in. magazyn cementu; później kościół włączono w skład muzeum, które działało w dotychczasowej formule do 1990. Cudowny obraz Matki Boskiej Zwycięskiej po wojnie znalazł się w Gdańsku, w tamtejszym kościele dominikańskim ; w 1994 w ołtarzu głównym lwowskiego kościoła umieszczono jego kopię. Znajdująca się niegdyś w kaplicy Potockich Matka Boska Jackowa również opuściła po wojnie Lwów i obecnie znajduje się w klasztorze dominikanów w Krakowie.
W latach 90. XX wieku kościół przekazano ukraińskiej cerkwi greckokatolickiej; natomiast w części zabudowań klasztornych nadal funkcjonuje muzeum jako Muzeum Historii Religii.
Anna Bernat
abe/ ks/
