Fotografie, listy, fragmenty zapisków wykorzystali uczestnicy konkursu IPN "Sprzączki i guziki z orzełkiem ze rdzy… Obraz ofiar Zbrodni Katyńskiej w pracach plastycznych młodego pokolenia" kierowanego do uczniów. Najlepsze prace ukazały się właśnie w formie albumu.
Prace, które znalazły się w albumie, zostały nagrodzone w pierwszej i drugiej edycji konkursu plastycznego IPN „Sprzączki i guziki z orzełkiem ze rdzy…”, które odbyły się w latach 2010 i 2011. Zadaniem uczestniczących w konkursie uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych było upamiętnienie jednej z ofiar Zbrodni Katyńskiej w formie karty z albumu. Poszczególne edycje projektu cieszyły się tak dużym zainteresowaniem, a nagrodzone prace miały tak wysoki poziom, że organizatorzy postanowili je opublikować.
Wśród upamiętnionych w albumie ofiar Zbrodni Katyńskiej są żołnierze Września 1939, policjanci, funkcjonariusze służb granicznych oraz osoby cywilne; postaci historyczne, jak i zwykli obywatele II Rzeczpospolitej. Książka, będąca połączeniem wydawnictwa albumowego i opracowania popularyzatorskiego, zawiera eseje związane ze Zbrodnią Katyńską, nagrodzone w konkursie prace, biogramy 64 ofiar, fotografie oraz dokumenty upamiętnionych osób. Zamieszczone w niej fragmenty dokumentów źródłowych, wypowiedzi polityków, relacji i listów związanych ze Zbrodnią Katyńską i jej ofiarami tworzą komentarze historyczny.
Wśród upamiętnionych w albumie ofiar Zbrodni Katyńskiej są żołnierze Września 1939, policjanci, funkcjonariusze służb granicznych oraz osoby cywilne; postaci historyczne, jak i zwykli obywatele II Rzeczpospolitej.
"Rekonstrukcja losów pojedynczego człowieka i pokazanie jego życia w kontekście wydarzeń historycznych pozwala uniknąć tworzenia historii bezimiennej. (...) Ludzki wymiar straty ilustrują prace uczniów - przede wszystkim te, które opierają się na rodzinnych relacjach, ukazując do dziś żywy ogrom cierpienia spowodowanego nie tylko śmiercią bliskiej osoby, lecz także represjami, którymi zostały dotknięte rodziny ofiar, zarówno w okresie wojny, jak i w czasach PRL. Prawie pięćdziesięcioletni okres zamazywania prawdy o Zbrodni Katyńskiej uniemożliwił nie tylko właściwe upamiętnienie, ale również poznanie losów swoich bliskich. Nawet ujawnienie zbrodni oraz opublikowanie wielu związanych z nią dokumentów nie dały odpowiedzi na wszystkie pytania" - piszą w przedmowie Kamila Sachnowska i Rafał Pękala.
Nie wszyscy upamiętnieni przez uczniów żołnierze figurują w spisach ofiar Zbrodni Katyńskiej, z tego względu "kartki z albumu" im poświęcone znajdują się w części zatytułowanej "Nie do końca znamy ich losy.." "Mimo braku pewności co do ich losów zdecydowaliśmy się umieścić ich portrety w niniejszej publikacji, ufając przekazom ustnym ocalałym w pamięci rodzin, a bazującym na strzępkach informacji przekazywanych przez cudem ocalałych towarzyszy niedoli" - piszą autorzy albumu.
Idea zainicjowania projektu edukacyjnego związanego ze Zbrodnią Katyńską powstała w 20120 roku przez katowickie Stowarzyszenie Pokolenie. Wydział Edukacji Historycznej BEP IPN nadał jej formę konkursu pt. "Sprzączki i guziki z orzełkiem ze rdzy... Katyń - 70 lat po zbrodni". Sukces pierwszej edycji zadecydował o kontynuacji projektu w kolejnych latach. W roku 2011 współorganizatorem było Stowarzyszenie Parafiada, a w 2012 - Fundacja Wspólnota Pokoleń.
W dwu edycjach konkursu z lat 2010 i 2011 wzięło udział ponad 800 uczniów. Spośród nadesłanych prac jury nagrodziło 70, upamiętniających 64 postaci. Autorzy najlepszych prac uczestniczyli w wyjazdach edukacyjnych, których trasa wiodła przez miejsca związane ze Zbrodnią Katyńską, relacje fotograficzne z tych wyjazdów zamieszczono w albumie.
Album "Sprzączki i guziki z orzełkiem ze rdzy. Obraz Zbrodni Katyńskiej w pracach plastycznych młodego pokolenia" ukazał się nakładem Instytutu Pamięci Narodowej. (PAP)
aszw/ abe/
